Шырав: хыр

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.
сосна

сосновый
хыр вăрманĕ — сосновый лес, бор
хыр йĕкелĕ — сосновая шишка
хыр лăсси — хвоя сосны
хыр хăма — сосновая доска

◊
хыр кăмпи — рыжик (гриб)

II. глаг.

1.
скоблить
соскабливать, скрести, соскребать
кусарпа хыр — скоблить косарем
хырса тасат — соскоблить, соскрести

2.
тереть
тĕркăпа кишĕр хыр — натереть морковь на терке
хырнă хĕрен — тертый хрен

3.
брить
сухал хыр — брить бороду
сухал хырмалли хатĕрсем — принадлежности для бритья, бритвенный прибор
сухалне хырман çын — небритый человек

4.
чистить, очищать, расчищать
тислĕк хыр — убирать навоз (из хлева)
юр хыр — расчищать от снега (напр. дорожку)

5.
вытирать, обтирать
урине хырса кĕчĕ — он вытер ноги и зашел

6.
саднить
драть разг.
пыра хырать — у меня дерет в горле

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(хыр), скоблить, сгребать. Изамб. Т. Пусма çинчи пăра хыр. Альш. Çамкана çырна хурана хырса та тăкса пулмаст-çке. || Грести. Изамб. Т. Ик-виç сарăм çапсан ырашĕ нумайланат та, вара ăна креплепе хыраççĕ. Ib. Çак çӳппе пĕр еннелле хырса хур. Г. А. Отрыв. Панă чухне çуркунне хырса парать, кĕркунне хырмасăр илет, тырри таса (хлеб от плателыцика). || Обтирать. Орау. Урине алăк çинче хырса кĕчĕ. Ib. Урине скупа (скобка) çинче хырса кĕчĕ. Обтер ноги об крыльцо. || Брить. Сред. Юм. Хырнă пуç, бритая голова. || Чистить. Чиганары. Стариксем толта хыпаланса навос хыраççĕ шупа юхса пĕтесрен. Ягутли. Ватти-вĕтти пурте тулта: хăшĕ пăх хырать, хăшĕ вут çурать. || Çĕнтерчĕ 25. Пирĕн те кайса авантарах хырасчĕ-ха вĕсене.

(хыр), сосна. Н. Карм., Сохрон-й., Пшкрт., Çутт. 78. Пурине шултра хыр пĕренисенчен пурарĕç. Рак. Хура вăрман хыçĕнче пуртă витмен хырăм пур. Ск. и пред. чув. 2З. Хырăмĕсем хыр çинче ула-ула лараççĕ. N. † Вырăсла та хапха, ай, хăмисем — пурте ватă хыр, ай, варрисем; пирĕн колхоз ĕçки, ай, çикисем — пурте ватă хуртăн пылĕсем. А.-п. й. 64. Чăрăшпа юнăшарах ватă хыр ларнă.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

нарат

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«сосна»; тув. хады, хак. хара, хазы «сосна»; якут. хырыйа «ель».

1. «скоблить», «соскабливать»; 2. «брить»; 3. «грести», «сгребать»; Замахш. кырк «стричь»; уйг., узб. кир, тат., башк. кыр, азерб. гырх, хак. хыр «скоблить»; «брить»; кирг., к. калп., ног., кумык. кыр, туркм. гыр, тур. казы «скоблить»; ср. монг. харах «соскабливать», «строгать»; хусах «скоблить», «брить»; ср. якут. кырый «стричь».

Çавăн пекех пăхăр:

хыптăр хыптар хыптармăш хыпчăк « хыр » хыр çулçи хыр йикелĕ хыр кăмпи Хыр Кăшнар хыр кампи