Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
ровно, точно
шăп кăнтăрла — ровно в полдень
шăп вăхăтра — точно в срок
кунта шăпах çĕр тенкĕ — здесь ровно сто рублей

2. разг.
как раз, в самый раз, точь-в-точь
шăп вăхăтлă — 1) вовремя 2) в самый раз (по размеру)
шăп та лап — тютелька в тютельку, точь-в-точь
пиншак ăна шăп та шай — пиджак ему как раз, впору

3. диал.
очень, сильно
шăп тĕлĕн — очень удивиться

4. диал.
полностью, все, все
укçа шăпах пĕтрĕ — деньги все вышли

II.
тихий, безмолвный
неслышный

тихо, безмолвно
неслышно
шăп калаçу — тихий разговор
шăпрах! — потише!
пӳртре шăпах — в доме тихо
шăп лар — сидеть тихо
шăп пулчĕ — установилась тишина, стало тихо

III. (шăпă)

диал.
жердь, слега

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

подр. тишине, подр. утиханию; тихо. N. Пирĕн тĕлте нимĕçсем шăп тăраççĕ. Ашшĕ-амăшне. Шăп çеç тăраççĕ. ЧС. Пĕр чĕнмесĕр шăп кăна тăрăр. N. Хуçи тухса кайсан пӳртре шăпах пулаççĕ (затихают). N. Йăлтартатса çутатса шăпах ларать мăнастир. N. Унтан вăл икĕ минут шăп пулнă. Дик. леб 34. Унта пит шăп пулнă, Елиса хăй утнине хăй те илтсе пынă. Йӳç. такăнт. 52. Шăп пул! Изамб. Т. Ул сасă, салтаксем тухса кайсан, шăп çеç пулат. Утăм. Шăп пул... мальччет! N. Порте шăп полчĕ. Все стало тихо. Туперккулёс 7. Анчах иртсе кайсан, шăпах пулаççĕ — кайран пĕр çын та чирлемест. Полтава. Шăп чарăнчĕç. Смолкло все. || Тихий. Ск. и пред. чув. 17. Сиктереççĕ сиккипе шăп сывлăша янăратса. N. Кил часрах, мĕн унта шăп карăк пек пăхса тăратăн. || Ровно. N. Шап çулталăк çитрĕ. Янтик. Шăп кăнтăрла çитрĕм. Пришел ровно в полдень. N. Çук çул пĕтни шăп çирĕм çул, ун сăмахи ланах çитсе ларчĕ. N. Пырсассăнах çырмаран ăса-ăса улăхса хĕрĕх витре шăп яраççĕ. (Питĕркке шăтăкĕ). Ск. и пред. чув. 20. Шăмăш автанĕ авăтать, шăп çур-çĕре пĕлтерет. N. Шăп çур-çĕрте килчĕ. Ачач. 99. Хĕвелтухăç еннелле пăхса, умне шăп пĕр хут хĕрес хурса илет те çиме тытăнать. || Как раз, в самый раз. Скотолеч. 5. Пур чунлĕ япалан та юнĕ шăп хăйне кирлĕ таран анчах пур. Букв. 1900. Шăп ыраш вырса пĕтнĕ вăхăтра пирĕн Марук сасартăк чирлерĕ те, йăлт тĕсĕнчен ӳкрĕ. N. Эпĕ ана чулпа шăп çамкинчен лектертĕм. Пазух. Улт уралă капан шăп варинче пĕр сыпăксăр кĕпçе ӳстертĕм. N. Уйăрлатпăр, тăван, уйăрлатпăр, шăп çурмаран çурнă улма пек. N. Воевотăн тусĕсем ун сăмахне илтсен, çĕрĕç урхан шăммисем пĕрре алла шăп лексен. Дик. леб 5. Шăп çав вăхăтра. N. Чăвашсем тырă шăп пулса çитиччен вырмаççĕ. N. Иосиф тĕрмере хĕн пурăнăçра шăп ӳссе çитĕнсе пысăк çын ăсĕ кĕричченех ларнă. Толст. Сире йытăсем шăп хуса çитсе тытас чух, эсир хӳрĕре пĕр енелле пăратăр та, йытă та сирĕн хӳрĕр хыççăн пăрăнать. Хăр. Палля. 4. Кайран пĕрерĕн-икшерĕн кĕрсех халăх шăп тулчĕ. N. Шăп (яр) çутăлкчченех. Утăм. Куштан алли, хаяр кӳсек ăна лексен, шăп ăнсăрлатнă. КС. Шăп чунĕ тухичченех. N. Шăп чĕрĕлсе çитичченех. || Очень. М. Тув. Ыраш çулĕн майракай шăп шулака çитĕнет, пирĕн, ялăн хĕрĕсем шăп шулака çитĕнеç. N. Эпĕ мар, пур çынсем те шăп тĕлĕнетчĕç вăл çапла чупса çӳренинчен. Малт. шк. вĕр. фиç. 92. Пур фоккус та шăп юнашар выртнăран, шур хут çинчи кĕлетке татăкăн-татăкăн ӳкмест — илемлĕн тикĕс ӳкет. || Все, всё. Б. Олг. Ну, тет, сан ачасем шăпах пор-и (все ли на лицо)? — тет. Эп калатăп: шăпах пор. Регули 241. Тытманни çок, шăпах тытнă. Истор. 127. Шăп вилсе пĕтичченех. Кан. Анчах халĕ пĕр пус та çук, шăпах тавар çинче тăрать.

жердь. Тюрл. Шăппалан карта тытатпăр. N. Шăп çине йăванса кайса тăрăннă янах аяккинчен. СПВВ. ФВ. Шăп = шерте, шалча пек вăрăм. ЧС. Пире халăх (на пожаре): ача-пăча ахаль тăриччен хуть çак шăпсене сĕтĕрĕр, кайран вута хутма юрĕ, терĕç. Сред. || Юм. Итемре шăппа ôлăм çĕклесе пыраттăмăрччĕ, хыçалтан çĕклесе пыраканни шăпне лат пăрахрĕ, алла пит ыраттарчĕ. Ib. Итем варĕнчи олăма пĕр çĕре пуçтарсан, шăппа çĕклесе илсе тохса каяççĕ, она вара: пĕр шăп çĕклесе тохнă, теççĕ.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

шым

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[ŝop]
precize, ĝuste, ekzakte
шăп вăхăтра — ĝustatempe
шăп виççĕре — precize je la tria
шăп та лăп — ekzaktege, tre precize
кунта шăпах çĕр тенкĕ — ĉi tie estas ĝuste cent rubloj

[ŝop]
mallaŭta, senbrua, trankvila, kvieta
шăп калаçу — mallaŭta interparolo
шăпрах! — pli mallaŭte!
пӳртре шăпах — en la domo estas trankvile
шăп лар — sidi sen paroli
шăп пулчĕ — silento ekregis, silentiĝis
шăплан — trankviliĝi, kvietiĝi
шăплăх — silento
шăппăн — senbrue, silente, mallaŭte

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«тихо»; «тишина», «безмолвие»; кумык. шыплык «затишье», «безмолвие»; кирг. шыбыр «шёпот», «шептать»; башк. шым «тихий»; «тихо»; ср. мар., удм. шып «тихо»; ср. русск. шёпот. Чув. шăп — подражание утиханию (Ашмарин. Сл. XVII, 317).

Этимологи словарĕ (1996)

подражание тишине, утиханию; тихо; тихий.
Производные формы; шăплан- успокоиться; шăплантар- понуд. ф. от шăплан- успокоить кого-либо; шăпăрт подражание утиханию сложного звука; тихо: шăпăртах пултăмăр замолкли; шăпăрттăн тихо (Ашм. Сл. XVII, 317-318, 322-323).
Тюркские соответствия: тат., башк. шып: шыпырт бул- притихнуть; шыпыртын тихонько, втихомолку; ср. саг. сым тихий; спокойный; молчаливый; леб., шор. шым тихий: шым полды он утих (Радл. Сл. IV, 675, 1064); тат., башк. шым тихий; тихо; шым бул- притихнуть.
Мар. шып тихо; шыпланаш успокоиться; замолкнуть; шыпландараш успокаивать, успокоить кого-нибудь / удм. шып тихий; молчаливый; скромный (< тюрк.) (Федотов ЧМЯВ, 278-279).
См. Егоров ЭСЧЯ, 334.

Çавăн пекех пăхăр: