Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

авăн

3.
нагибаться, наклоняться
алăкран авăнса кĕр — войти в дверь нагнувшись
авăнса лар — 1) перегнуться, сильно изогнуться 2) сидеть согнувшись
Йăпăлти сакăр çĕртен авăнать. — посл. Подхалим в восемь дуг изгибается.

ама

маточный
йытă ами — 1) сука, самка собаки 2) перен. потаскуха
кролик ами крольчиха
кушак ами, ама — кушак кошка
пĕтă ама супоросная матка
сысна ами — свиноматка
хур ами — гусыня
хурт ами — пчеломатка
ама выльăх — самка животного
ама йышĕ — маточное поголовье
ама уйрăмĕ — маточное отделение (на ферме)
ама хуранĕ — пчел. маточник
сысна ферминче кашни амаран вунпилĕк çура илнĕ — от каждой свиноматки на ферме получено по пятнадцати поросят
пирĕн анне хурт ами, пылсăр сăра ĕçтермест — фольк. наша мать — что пчеломатка, без меда пивом не поит
Йăпăлти пăру ик ама ĕмет. — посл. Ласковое теля двух маток сосет.

йăпăлтавçă

то же, что йăпăлти

йăпăлти

1.
льстец, подхалим
подлиза

йăпăлти

2.
льстивый, угодливый
йăпăлти сасă — льстивый голос

йăпăлти

3.
умильный, притворно-ласковый
Йăпăлти йытта йытă çыртмасть. — посл. Ласковую собаку другая не укусит.

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

йăпăлтат

ласкать
лстить
йăпăлти — ласковый; льстивый
йăпăлчăк — льстец

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

салма

салма. Моркар. Салмана ясмăк çăнăхĕнчен тăваççĕ, тата квас салми полать. Сред. Юм. Салмана, йăваласа туса, çĕçĕпе касса тăваççĕ. Ib. Татнă салма, йăпăлти салми, кашăк салми (разные виды салмы). Юрк. Салмасене пирĕн чăвашсем виç-тăват тĕрлĕ тăваççĕ: каснă салмасем, йăпăлти салмисем, татнă салмисем. Салмасене пурне те çăнăхран тăваççĕ: пăрçа çăнăхĕ çине пăртак ыраш çăнăхĕ хутăштараççĕ. Хăш чухне ыраш çăнăхĕ вырăнне тулă çăнăхĕ е пăри çăнăхĕ. Çăнăха шывпа хутăштрса çăраççĕ, тутлă чуста тăваççĕ. Ăна, тата-тата илсе, унаççĕ. Унаçĕсене çĕçĕпе касаççĕ, йăвача пек туса. Ăна каснă салма теççĕ. Хуранти шыв вĕреме кĕрсен, салма яраççĕ. Салми пиçсен, ăна юрма ярса, пăрăç ярса çиеççĕ. Йăпăлти салми чустине малтан йĕтĕрпе пусса сараççĕ, хут пек тикĕс те çӳхе тăваççĕ. Ăна кайран, çине-çине хутласа хурсан, çĕçепе касса вĕтчеççĕ тураççĕ. Лапша пулат. Ăна вара, хуранти шыв вĕреме кĕрсен, хурана ярса пĕçерсе çиеççĕ. Татнă салмана каснă салмапа пĕрех тăваççĕ, анчах унаçне çĕçĕпе касмаççĕ, хĕрарăмсем пӳрнисемпе татса илсе, ывçă тупанĕ çинче çăмах тăваççĕ; кăшт çăтма çăмăлтарах пултăр тесе, çаврака тăваççĕ. Пĕр тиркĕ çăмах тусан, ăна вара, хуранти шывĕ вĕреме кĕрсен, тăвар калаттарнă шыва салмине яраççĕ те, пĕçереççĕ. Салмана хăш чухне ашпа та пĕçереççĕ. Хăш чухне тата паранкă та тураса яраççĕ. Хăш чухне тата, çула пула пуçласан, пултăран ĕлкĕрсен, ешĕл пултăран та тураса яраççĕ... Салма чăвашăн чи юратнă яшки.

хуран

хоран, котел. N. Пирĕн чăвашсем яшкана хуранта пĕçереççĕ. Юрк. Хуранта пĕçереççĕ: кĕрпе пăттисене, паранкисене, вир пăттисене, хуратул пăттисене, пăри пăттисене, пăрçа пăттисене, каснă салмасене, йăпăлти салмасене, татнă салмасене, мимĕрсене, кĕселсене, тинкĕлесене, хуран куклисене, пăрçасене, ашлă яшкасене, çăмарта хăпартнисене, тĕрлĕ выльăх-чĕрлĕх, хур-кăвакал, чăх-чĕпĕ ашĕсене, тултармăшсене, юнсене, тата ытти тĕрлĕ шӳрпесене те. А.-п. й. 4. Мулкача хуранта пĕçерме тăратпăр — кĕмест. Хорачка. Эй хорана кĕрмен айкă пĕрчи, ял шотня кĕриместĕн! N. Çăв шапана хуранпа вĕретес пулать те, хĕре çав шывпа çăвас пулать. N. Пĕчĕк хуранăн кукли тутлă, тенĕ. СЧУШ. Çулла хуран çунсан, çумăр пулать, хĕлле — сивĕ. Собр. Хуран айкки çунсан çăмăр пулать, теççĕ. Янтик. Пĕчĕкĕç хуранăн пăтти тутлă. (Мăйăр). Ib. Мăн хуранăн пăтти йӳçĕ. (Йĕкел). Нюш-к. Хурантан пĕр ывăç талĕрсем (пысăк кĕмĕл укçа) ывăçласа: ку матка валли-ха, тесе кĕсене ятăм, тет. О сохр. здор. Тумтирсене хурана вĕри шыв çине ярса пĕр икĕ сехете яхăн пĕр чарăнмасăр вĕретес пулать. N. Хусан тени чăвашла хуран тени пулать. N. Çанталăк хоран вĕренĕ пек вĕрерĕ. Завражн. Йĕс хоран, медный котел. Сунчел. Хурантан çисен хурлăхлă пулан. Ау 34°. Унтан илсе кĕреççĕ те хурана яраççĕ. СЧЧ. Ашĕсене пĕр хуран çинче, пăттине тепĕр хуран çинче пĕçереççĕ. Янш.-Норв. Пуçтарса пĕтерсен çав икĕ теçетски пĕве хĕрне така хуранĕ илсе анаççĕ те, пăттине пĕçерме тытăнаççĕ. Вомбу-к. Хоран кочĕ çонать, ах торă, татах йĕпе полать поль! || Котел (в земле), при игре в шар. СТИК. || Купель. N. Пĕр хурана кĕнĕ.

ама

(ама), femina animalium, самка. Ама сысна sive (или) сысна ами, porca, scropha, свинья самка; ама кушак, feles femina, кошка самка; ама йытă sive йытă ами (jыда_ми), canis femina, сука; ама кашкăр (кашкăр ами), lupa, волчица; ама тăрна, grus femina, журавлиха; ама çĕлен, anguis femina, самка змеиная. Йăпăлти пăру ик ама ĕмет, теççĕ ваттисем. Ласковое теля двух маток сосет. (Послов.). Т IV. Ама йыттăн малтанхи çурине ӳстерсен аслă ачана йăвăр пулат, теççĕ. Говорят, что если выкормишь щенка первого помета, то будет тяжело старшему ребенку (в семье). || Praeterea significat matrem. Также означает мать. V. анне. Ст. Чек. Ама сĕтĕне кĕменни вăкăр сĕтĕпе (i. q. сĕчĕпе) кĕрес çук. Вар. Ама сĕтпе кĕменне вăкăр сĕтĕпе кĕрес çук. То, чего не воспринял (вар. „в кого не вошло“) с молоком матери, не воспримешь и с бычачьим молоком. (Послов.). [араб сăмахĕсем] Сред. Юм. Ама пĕр те, аçа ăрасна. Мать одна, но разные отцы. Икĕ аманăн пилĕкшер ача, хăйсем пурте пĕр ятлă. У двух маток по пятеро детей, и всем одно имя. (Загадка: пальцы). Пĕр амаран çуралнă тăван, единоутробный (брат или сестра). ЧП. Çипер ача, сар ача сайра амаран çуралать. От редкой матери родятся красивые русые парни. Альш. † Пирĕн пек чипер ачасем сайра амаран çуралать. От редкой матери родятся такие красавцы, как мы. С. Мок. † Сирĕн пек, пирĕн пек ачасам сайра-пĕр амара (не амаран) çуралать. У редкой матери родятся такие красавцы, как вы и мы. || Санăн аму, сирĕн аму (надо бы: амăр), твоя мать, ваша мать, где во втором случае мы имсем дело с позднейшим явлением в языке. Срав. Истор. Ачамсем, эсир пурсăр та пĕр-тăван, аçăр та пĕр, амăр та пĕр. Дети мои, вы все друг другу кровные родные: у вас один отец и одна мать. Крат. раз. 19. Вениамин вăл Иосифпа пĕр амаран çуралнă. Вениамин и Иосиф были от одной матери. Чăвашсем. Тата амаран пĕр ыйăл ака пуçĕ тытса пырат. Кроме того, единственный сын матери правит плугом. V. Амăшĕ. || Rex apum. Пчелиная матка. || Praeterea numen quoddam significat, quod omnium rerum mater esse creditur. Также название богини, которая считается матерью всего мара. СПВВ. ИА. Ами. — Эй пĕтĕм тĕнчене çуратнă ама (ама)! Санран пулни пурте усăллă, пурте аван, çавăнпа сана эпир яланах тивĕçлипе чӳклетпĕр“. Мать. — „О мать, сотворившая всю вселенную! Все, что от тебя произошло, полезно и хорошо; поэтому мы всегда по должному приносим тебе жертвы. V. Магн., 62. Ами — самая старшая мать, Ib. 85. Ама (назв. божества Н. А. ). || Princeps lusorum. Матка (в игре). || Pars aratri. Часть плуга. V. ака. Eodem vocabulo etiam alia inanimata significantur, sicuti infra pluribus exemplis demonstrabimus. Иногда употребляется и о других предметах неодушевленных, что будет видно из примеров, приведенных ниже. V. ыраш амăшĕ.

йăпăлти

, (jы̆бы̆лδи^ы), льстец, льстивый, лизунчик. М. П. Петр. Йӳç. Такăнт. 3. Саккун Мĕтри, ялсовет претçетаттĕлĕ, йăпăлти çын. N. Анук ятли йăпăлти-ччĕ. Вомбу-к. Йăпăлти пăру ик амăшне ĕмнĕ, тет. Ласковый теленок двух маток сосет. Ст. Шаймурз. Йăпăлти йытта йытă çыртмасть. (Послов.) Сред. Юм. Йăпăлти çын (льстец) куç ôмĕнче тем те каласа мôхтать, кôт хыçĕнчĕ хôрласа, хаярласа çӳрет. || Назв. маленькой рыбы, легко вырывающейся из рук (голец?). Яхать-Ошкăнь. || Юрк. Йăпăлти салми, неизв. сл.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

вкрадчивый

прил. (син. льстивый, притворный), вкрадчиво нареч.
йăпăлти, чее; говорить вкрадчиво йăпăлтатса калаç

лиса

сущ.жен., множ. лисы и лисица жен.
1. тилĕ; рыжая лиса хĕрлĕ тилĕ; чёрнобурая лиса хура хăмăр тилĕ; хитрый, как лиса тилĕ пек чее; охотиться на лис тилĕ сунарне çӳре
2. (син. хитрец, льстец) йăпăлти, чее çын

подхалим

сущ.муж. (син. льстец)
йăпăлти, çукаланчăк

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

вкрадчивый

чеелĕхпе шанчăка кĕме хăтланакан (çын), йăпăлти.

угодливый

1. çынна юрама ытлашши тăрăшакан; 2. йăпăлти, япшар.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

вкрадчивый

прил. йăпăлти, чее.

елейный

прил. йăпăлти, йăпатмăш, йăпатуллă; елейные речи йăпăлти сăмахсем; елейное выражение лица йăпăлти пит-куç.

лакей

м. 1. уст. лакей, тарçă; 2. перен. презр. йăпăлти çын, явкаланчăк çын.

лакейский

прил. 1. уст. лакей ⸗ĕ [⸗и]; тарса ⸗ĕ [⸗и], лакейла; лакейская служба лакей ĕçĕ; 2. перен. (угодливый) йăпăлти ⸗ĕ [⸗и], йăцăлтилле; лакейские привычки йăпăлти йăлисем.

льстец

м. йăпăлти, шăлкăн, явкаланчăк.

льстивый

прил. йăпăлти, йăпăлтатакан, чĕлхепе çăвакан, йăпăлкка, шăлăнчăк; льстивые слова йăпăлкка сăмахсем.

низкопоклонник

м. йăпăлти, пуççапакан.

подлиза

м. и ж. разг. йăпăлти, çукаланчăк, шăлкăн, явкаланчăк (çын).

подобострастный

прил. йăпăлти, юрама тăрăшакан.

подхалим

м. йăпăлти, пыллă чĕлхе.

приторность

ж. 1. ытла пылак (е тутлă) пулни; 2. перен. йĕрĕнмелле кăмăллă (е йăпăлти) пулни.

приторный

прил. 1. ытла пылак (е тутлă); 2. перен. (слащавый) ытла кăмăллă, йĕрĕнмелле, йăпăлти; приторная улыбка йăпăлти кулă.

сладкий

прил. 1. пылак, тутлă; сладкий чай пылак чей; сладкое варенье тутлă варени; 2. в знач. сущ. сладкое с. пылак çимĕç, пылак; 3. перен. (о жизни, судьбе) тутлă, пылак, канлĕ; 4. перен. (приятный) тутлă, хитре, илĕртӳллĕ, рехетлĕ; сладкий сон тутлă ыйхă; 5. перен. (льстивый) йăпăлти, илĕртӳллĕ, хитре; сладкие речи хитре сăмахсем.

угодливый

прил. йăпăлти, йăпăлкка, йăпăлтатакан, юрама тăрăшакан, кăмăлçах; угодливый человек йăпăлти çын.

умильный

прил. 1. (нежный, ласковый) кăмăллă, ачаш; 2. (льстивый, угодливый) йăпăлти, йăпăлтатакан.

Çавăн пекех пăхăр: