Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

йĕтĕр

скалка
чустана йĕтĕрпе çӳхет — раскатать тесто скалкой
◊
йĕтĕр çăтнă — будто аршин (букв. скалку) проглотил

çăт

◊
куççуль çăт — глотать слезы, сдерживать рыдания
сурчăк çăт — глотать слюнки
йĕтĕр çăтнă пек — как аршин проглотил
чĕлхӳне çăтăн — язык проглотишь (так вкусно)
çĕр çăттăр (çăтман, çăтасшĕ)! — бран. провались он в тартарары!

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

самана

время (обстоятельства), период времени, период жизни; порядок, положение вещей. Капк. Самани ахалех (и так) хуран пек вĕрет (в период гражданской войны). Буин. † Саманасем (обстоятельства, положение вещей и пр.) йывăр, пуçсем çамрăк, эпир йĕменнине кам йĕтĕр. N. Самана пуçнелле кайрĕ. N. Самани çавăнта юлчĕ ĕнтĕ. N. Самана йăтăнса анчĕ (в период гражд. войны). Ачач 91. Самани урмăшнипе пулĕ ку. Богдашк. Çавăнпа чăваш арăмĕсем: юлашки самана пулĕ, теççĕ. Шел. 39. Эх, авалхи самани! çăтмахри пек тăтăмăр. Букв. 1904. Иштеркелесе тухрăм çаксем патнелле, пăхатăп — çул тап-такăр! ак саману! шăлса лартас йĕрки асра та çук! ГТТ. Хăйне уйрăм самана йăли. Календ. 1911. Çавăнпа эпир вырăс халăхĕ ĕлĕкхи саманара епле кун курнине малтан пĕлер. КС. Самана улшăнни, перемена порядков. Ib. Саманине хирĕç, согласно тогдашним обстоятельствам. Ib. Чи малтан чăваш ятне эпир вăта çĕрти самана пĕтнĕ вăхăтра тин пĕлтĕмĕр. || Миг. Рукоп. Календ. Прокоп. Хатĕр карас парсан, хурт ăна пĕр саманарах пыл тултарать.

кăвапа

(кы̆ваба), пуп, пупок. Макка 212. Вăл (бабка) йăра, ачине çуратсан, тирпейлет; тутăрпа чăрканă чухне ачин кăвапине шăлĕпе çыртса, шатăртаттарса татса илет; унтан вара ачи енелле пăхать те, ун çине сурса, калать: çапла ятлă пултăр, тет. Шел. 22. Улăхсенче утисем кăвапаран (по пуп) ӳсетчĕç. N. Ачи кăвапипе явăннă, пăвăннă, чăрканнă (при родах). Ст. Чек. Çыннăн чунĕ кăвапара. Анне пирĕн ача тăвакан арăм патне кайнă. Арăмăн ачи виле çуралнă. Анне калат: ан йĕрĕр-ха, тет; турă çырнă пулсан, сывлăш кĕрĕ-ха ăна, тет. Вара, — ачанăн кĕпи пулат вĕт-ха ак, ача кăвапи унтан тытăнат, çавăнта кĕпипе ача хушшинче кăвапара темĕскер пăрçа пек калла-малла çӳрет. Анне çав пăрçа пеккине ача ăш енне аллипе пусса сăтăрса ярат та, ача кăшкăрса та ярат; ачи халĕ те пусан пурăнат. Ib. Ача çумне пĕр шит ытларах хăвараççĕ (кăвапине), вĕçне çиппе çыхаççĕ. Кĕске кассан ача çумне, ача час-час тăракан пулат, тет. Хĕрарăм çумĕнчен кăвапи ӳкет, ăна кункăра айне тăваççĕ: лайăх пултăр; ĕмĕрлĕ пултăр, тесе, лартаççĕ, йăт-качка çийесрен. Ib Тум хайар = ăш чирĕ, кăвапана пăрса ыраттарат. Ир. сывл. 25. Кунта халь çĕршывăн тереклĕ ăс-пуçĕ, тĕнче кăвапи. || Ямочка иа печеве. Менча Ч. Варрине (т. е. хăпарту варрине) пĕр чĕрĕ çăмарта кӳртсе лартаççĕ те, ăна кавапа теççĕ. Апат çисе тăрансассăн, çăмарта хупписене, хăпарту сăмсине, кăвапине çав куннех ака кăларнă ана çине кайса çĕре алтса хураççĕ. (Ака пăтти). ДФФ. Пашалу (жертв.) варрĕне (так!) йĕтĕр пуçĕпе пусса тутаратчĕç, ăна «кăвапи» тетчĕç. См. кăлапа.

пăрчăк

(пŏрџ̌ŏк), зерно. Торп-к. Пĕр старик сĕлĕ пăрчĕк (т. е. пăрчăкĕ) топнă, тет. Тораево. Анастасия виçшер пăрчăкăн татса илнĕ (волосы старухи, своей бабушки). || Ядрёный. Якейк. Пирĕн ял хĕрĕсем итер (= йĕтĕр) пек, шăн-шакки пăрчăк, пичĕ-куçĕ чĕкеç пек. См. пĕрчĕк.

йитĕр

то же, что йĕтĕр. Абыз. Тĕп саканче йĕс йитĕр выртать. (Çĕлен). IЬ. Йитĕр, йитĕр, йитĕр тăрри шерепи. (Сĕлĕ). Описка?

Йитри

то же, что йитĕр. См. йĕтĕр. Урмай. Йитри, йитри тăрри шерепи. (Сĕлĕ). Искажение?

Йиттĕр

то же, что йитĕр. См. йĕтĕр. Орл. II, 215. Йит(т)ĕр ― йиттĕр, йитрепи, йит(т)ĕр тăрри шерепи. (Сĕлĕ).

йĕкĕлттĕм

неизв. сл. в заумной песне. Собр. † Йĕкĕлттĕм йĕлме касрăм, йĕкĕлтĕм (так!) йĕлме касрăм, йĕлме касрăм йĕтĕр (т. е. йĕлтĕр) турăм, шурăм-кайрăм тӳрĕ (надо: тӳре?) пултăм; ай инке, Вахвар инке! Ан кай, инке, çĕр хута, пичче вăрçать çĕр хута.

йĕтĕр

(jэ̆д’э̆_р, jэ̆_дэ̆_р), скалка. Яжутк. Сирĕн акусем кунтăк пек, пирĕн аккайсем йĕтĕр пек. СПВВ. ЕХ. Йĕтĕр — пашалусем пĕçернĕ чух якатакан чăмăр патак. Изамб. Т. Йĕтĕр çăтни-мĕн, пĕрре те авăнаймастăн? Собр. Йĕтĕр, йĕтĕр йĕтĕрме, йĕтĕрме тăрринче шерепе. (Сĕлĕ). С. Айб. Йĕтĕр-йĕтĕр йĕтĕрпи, йĕтĕр тăрри шерепи. (Сĕлĕ). Т. II. Загадки. Йĕтĕр-йĕтĕр йĕтĕрпи, йĕтĕр тăрăх шерепи. (Сĕлĕ). || Вута-б. Йĕтĕр, скалка (у шерстобитов). || СПВВ. Йĕтĕр — сӳс силемели (sic!), т. е. трепало, палка для выбивания кудели?

йĕтĕрпи

неизв. сл. в загадке. Т. М. Матв. Йĕтĕр, йĕтĕр йĕтĕрпи, йĕтĕр тăрри (вар. йĕтĕрпи тăрринче) шерепи. (Сĕлĕ, хăмла).

йĕтрепе

см. йĕтрепи. Качал. Йĕтĕр-йĕтĕр йĕтрепе, йĕтĕр тăрри шерепе. (Сĕлĕ).

йĕтрепи

неизв. слово в загадке. Орбаш. Йĕтĕр, йĕтĕр йĕтрепи, йĕтрепи тăрăх шерепи. (Сĕлĕ). N. Йĕтĕр-йĕтĕр йĕтрепи, йĕри-тавра шерепи. (Сĕлĕ). Алик. Йĕттĕр, йĕттĕр йĕтрепи, йĕттĕр тăрăх шерепи. (Сĕлĕ).

йĕттерпи

описка вм. йĕттĕрпи? Вотлан. Йĕтĕр, йĕтĕр йĕттерпи, йĕттĕр тăри шерепи. (Сĕлĕ).

йĕттĕр

(jэ̆_ттэ̆_р jэ̆т’т’э̆_р), то же, что йĕтĕр, скалка. КС. Хорачка. Собр. Йĕттĕр, йĕттĕр, йĕттĕрпи, йĕттĕр тăрри шерепи. (Сĕлĕ). СТИК. Халĕ тин çуралнă сысна çурисем йĕттĕр пек пулаççĕ (продолговатые и гладкие, как скалка).

итĕр

то же, что йĕтĕр. Ой-к. Итĕр тавра шерепи. (Загадка об овсе: сĕлĕ).

иттĕр

неизв. слово в загадке об овсе. См. йĕтĕр. Актай. Иттĕр-иттĕр иттерепи йĕри-тавра шерепи. (Сĕлĕ). Искажено?

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

проглотить

сов. 1. кого-что çăт, хып, çăтса (е хыпса) яр, хыпса çăт; быстро проглотить йăнкăлт çăтса яр; проглотить с шумом лăнкăрт çăт; 2. что, перен. разг. чăт; проглотить обиду кӳрентернине чăт; 3. что, перен. разг. хăвăрт (е йăпăр-япăр) вуласа тух; я проглотил эту книгу за один день эпĕ ку кĕнекене пĕр кунтах вуласа тухрăм; ◇ будто аршин проглотил йĕтĕр çăтнă; проглотить язык ан чĕн, шăпăрт пул; можно язык проглотить чĕлхӳне çăтса яран.

скалка

ж. йĕтĕр.

Çавăн пекех пăхăр: