Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

монокультура

монокультурный
рис монокультури — монокультура риса
хуçалăха монокультура йĕркипе тытса пыни — монокультурное ведение хозяйства

рис

рис

рис

рисовый
рис ăсти — рисовод
рис кĕрпи — рисовая крупа
рис пăтти — рисовая каша
рис плантацийĕсем — рисовые плантации

серепеллĕ

метельчатый (овес, рис и т. д.)
стручистый (горох и т. д.)

тĕкĕ

II. уст.
рис

тĕкĕ

рисовый
тĕкĕ кĕрпи — рисовая крупа, рис

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сараччăнски кĕрпе

рис или „сорочинское пшено“. Ст. Чек.

кăрт

(кы̆рт), назв. кушанья. Ст. Чек. Кăрта сĕт çине турăх, сахăр, хăш чухне çăмарта ярса, вĕретсе тăваççĕ (получается твердое, как варёный рис, рассыпчатое кушанье, которым обычно угощают хороших гостей; перенято у татар). НИП. Карта тăпăрçланнă сĕтрен вĕри кăмакана лартса тăваççĕ.

кĕле

(к'э̆л'э), запорка, запор, задвижка. Зап. ВНО. Алăк кĕли, хапха кĕли. Кĕле — запор. Ib. Алăкне кĕлепе кĕлеленĕ. Икково. Кĕле яр, кĕле хор. Запри запором. Тюрл. Кĕле — деревянная задвижка (алăк кĕли, çенĕх кĕли). Перев. Кĕлине çĕкле, хĕрĕм! Ск. и пред. 56. Алăка кĕле хунă вăл. На одном рис. кĕле — горизонтальная, задвижка, которая ходит в двух скобах, из коих одна вбита в косяк, а другая, с той же стороны, в стену.

тĕкĕ

рис. Изамб. Т. Пелĕш ăшне е тĕкĕ (рис) кĕрпинчен, е вир кĕрпинчен, е пăри кĕрпинчен какай хушса тăваççĕ.

чак

убавляться, уменьшаться. Торх. Иур та куленех чакса пĕтсе пырать. || Убывать (о воде). Аттик. Шыв тулса чаксассăн улăхсем çинче, çарансем çинче курăксем ешерсе хăпарса тухаççĕ. N. Атăлта шыв чака пырат (все убывает). Календ. 1906. Шыв чака пуçласанах рис ака пулаççĕ. Шел. 75. Сĕнче чакса çитиччен кĕтсе тăма вăхăт çук. N. Каçпа шыв чакса çитрĕ. СТИК. Çырмари шыв чаксах пырат (вода все убывает). Ib. Пирĕн пусăра шыв чака пырат (убывает медленно, незаметно, но безвозвратно). Ib. Пусăри шыв кашни кун чакса пырат (каждый день убывает). Чув. прим. о пог. 296. Хĕлле тан шывĕ тухсассăн, çула йĕпе пулат, шыв чаксассăн, çула уяр пулат. Если зимою образуется наледь, наслуда, летом будет ненастье, если же вода убудет, летом будет ясно. || Убывать (о силе). N. Эсир уйăрăлсан, сирĕн вăйăр чакĕ. N. Хамăр ваттине кура вăй чакрĕ. || Сет-к. Пирĕн ĕнейĕй çилли чакнă. || Укорачиваться. N. Кашни кун ĕмĕр кунĕ чакса пырать. || Ухудшаться. N. Хуйхăпа сывлăхăм та чакрĕ. || Опадать (опухоль). В. Олг. ЧС. Шыççи (у лошади) çапах пĕрте чакмаст, тет. Скотолеч. 12. Ăна шыçни чакиччен кунне тăватшар хут улăштарса çыхас пулать. N. Сылтăм пит шыçĕнчĕ; çав чаксан кăларттарас тен, шыçăнни чакмасăр кăлармаççĕ. Череп. Чак, опадать (о толстом животе). || Уступать. Халапсем. Апла каласан ку та пăртакçĕ лăпланам пек пулать, калле те чакать. || Падать (о цене). Сĕт-к. Похра номай полсассăн, ыр сĕлĕнех хак чакать. || Отступать, пятиться назад. Юрк. Тăрсан-тăрсан, йӳнерехе те парăп, тет калле чакса. Сĕт-к. Нимле мар полч: ни каялла чакмалла мар, ни валалла каймалла мар. СТИК. Чăмăçă лашана хĕнен-хĕнен, вăл мĕн çапнăçемĕн чаках пырат (сколько не бьешь, а она все назад и назад). Ib. Ман лаша вăл пит ăслă, хăш-хăш чухне хам иртсе пынă чух: стой! теп те, вăл чака тăрат (выражается изумление). || Ск. и пред. чув. 42. Ман вăхăт çук халĕ, ерĕшместĕп, тесе чакма пуçларĕ.

шорă тол

шур тулă, пшеница; рис. Якейк. Йори акрăм шорă тол, колач туса çимашкăн. N. Шур тулă пăтти, рисовая каша.

пелĕш

пирожок. Изамб. Т. Чăвасем тата пелĕш пĕçереççĕ. Ун тулне е тул çăнăхĕнчен, е пăри çăнахĕнчен тăваççĕ. Чустана йĕтĕрпе сараççĕ те, ун çине пелĕш ăшне тултараççĕ. Пелĕш ăшне е тĕкĕ (рис) кĕрпинчен, е вир кĕрпинчен, е пăри кĕрпинчен какай хушса тăваççĕ. Унтан пелĕш ăшне хуппипе хупласа кăмакана лартаççĕ. Юрк. Хуплу (пелĕш). Байлыч. Пелĕш = хуплу.

сарттавкка

(сарттафка), area cum cribris, quibus grana, quae a tuniculis separari opus est, a sordibus mundantur, четырехугольный ящик с двумя ситами: одним, имеющим наклон к (нижнему) кушук, и другим, наклоненным в противоположную сторону. Ст. Чек. Пăрие, мачча çине хăпарса, кушука яран. Пăри валашкаран сарттавкка çине анат кунта (с одной стороны) вăррисем тухаççĕ (так озображено на рис.). Кунта (с против. ст.) вăрăсăр пăри [аялти] кушука анат. [Унтан] чул айне анат. [Чул айĕнчен], кĕрпеленсе, кутлара ала çине анат.

рис

или рис кĕрпи, рис. Ст. Чек. Выçлăх çул пире рис кĕрпи ячĕç (иначе: сараччăнски кĕрпе).

канра

то же, что кантăра. СПВВ. Кантра; канра. Сред. Юм. Канра тĕвви çыхă, назв. узла; (см. рис.).

маннă кĕрпе

(–ны̆), маннă кĕрпи, манная крупа. Ст. Чек. О сохр. здор. Маннă кĕрпи те тулă çăнăхĕпе пĕрех (то же, что). Юрк. Чăвашсем маннă кĕрпе (-э) пăттине те çиме юратаççĕ. Ăна сутăн кăна илеççĕ, хăйсем хатĕрле пĕлмеççĕ. Маннă кĕрпене ачасене çитереççĕ; ахаль те шăлсăррисене. || Рис. N. † Чупса антăм эпĕ шыв хĕррине маннă кĕрпесем çумашкăн (мыть). Якейк. Çын вилсен, ăна асăннă чох маннă кĕрперен пăтă пĕçереççĕ, онтă ĕçĕм çырли (изюм) хораççĕ.

йăлмакла

захлеснуть петлей. Сред. Юм. Çак вĕрене çав юпаран, кайса, йăлмакласа пар-ха (см. рис. А). СТИК. Йăлмакла; тенкел урине йăлмакласа ил. IЬ. Йăлмакласа çыхса хур. Плукпа акаланă чухне хăмăт-пăявĕнчен вĕрен çыхаççĕ (см. рисунок Б).

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

рис

сущ.муж.
рис; пирог с рыбой и рисом пулăпа рис кукăлĕ

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

крахмал

крахмал, ҫӑнӑх; картофельный крахмал ҫӗрулми ҫӑнахĕ; рисовый крахмал рис ҫӑнӑхӗ.

рис

мн. нет рис.

рисовый

рисовая каша рис пӑтти.

плов

плов (ашпа пӗҫернӗ рис пӑтти).

пудинг

пудинг (сахӑрпа, йывӑҫ ҫимӗҫӗсемпе, тутлӑ япаласемпе пӗҫернӗ рис пӑтти).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

отвар

м. шӳрпе, шыв, шĕвек; рисовый отвар рис шывĕ; мясной отвар аш шӳрпи.

пирожок

м. пелĕш, пĕчĕк кукăль; пирожок с мясом аш пелĕшĕ; пирожок с рисом рис пелĕшĕ.

рис

м. рис.

рисовый

прил. рис ⸗ĕ [⸗и]; рисовая каша рис пăтти.

Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ

Шыв илтер

Шыв илтер заливать [затоплять] / залить [затопить] водой.
Рис лартиччен Китай çынни пĕтĕм хирне шыв илтерет, кăшт типе пуçласан рисне пылчăк çине лартать вара. Хыпар.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

куккурус

п.в. Капмар пучахлă, çӳллĕ те тачка туналлă пулакан ӳсен-тăран тата унăн сарă та шултра вăрри; кукуруза. Çакăн чухлă вăй хурсан, юратса ĕçлесен, мĕншĕн çитĕнмĕ вăл кукурус. Хв. Уяр, 1965, 114 с. Н.Волкова ... куккурусăн 250 сортне мĕнле сăнани çинчен тĕплĕн каласа пачĕ. Х-р, 19.01.1999, 1 с. Куккуруспа соя — комбикорм завочĕсене, рис — халăха сутма. ХС, 1999, 19 /, 1 с. — куккурус вăрлăхĕ (Г.Краснов, 1979, 123 с.); куккурус анисем (И.Шордан, 1985, 188 с.); кукурус ак (Х-р, 3.08.1993, 3 с.); куккурус çитĕнтер (Х-р, 8.06.1999, 4 с.); куккурус силосĕ (ХС, 1999, 31 /, 2 с.); куккурус çăнăхĕ (С-х, 2000, 36 /, 1 с.); куккурус çăвĕ (С-х, 2000, 37 /, 1 с.); куккурус çӳçи (С-х, 2001, 35 /, 3 с.); — ВЧС, 1971, 309 с.; Ашмарин, VI, 267 с.

кукурус

п.в. Капмар пучахлă, çӳллĕ те тачка туналлă пулакан ӳсен-тăран тата унăн сарă та шултра вăрри; кукуруза. Çакăн чухлă вăй хурсан, юратса ĕçлесен, мĕншĕн çитĕнмĕ вăл кукурус. Хв. Уяр, 1965, 114 с. Н.Волкова ... куккурусăн 250 сортне мĕнле сăнани çинчен тĕплĕн каласа пачĕ. Х-р, 19.01.1999, 1 с. Куккуруспа соя — комбикорм завочĕсене, рис — халăха сутма. ХС, 1999, 19 /, 1 с. — куккурус вăрлăхĕ (Г.Краснов, 1979, 123 с.); куккурус анисем (И.Шордан, 1985, 188 с.); кукурус ак (Х-р, 3.08.1993, 3 с.); куккурус çитĕнтер (Х-р, 8.06.1999, 4 с.); куккурус силосĕ (ХС, 1999, 31 /, 2 с.); куккурус çăнăхĕ (С-х, 2000, 36 /, 1 с.); куккурус çăвĕ (С-х, 2000, 37 /, 1 с.); куккурус çӳçи (С-х, 2001, 35 /, 3 с.); — ВЧС, 1971, 309 с.; Ашмарин, VI, 267 с.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

рис

пирĕн вир евĕрлĕ [тырă]. Китайра рис акаççĕ. Рис вăл пирĕн вир евĕрлĕ; рис вăл йĕпе вырăн юратать [Хыпар 1906, № 12:186].

Çавăн пекех пăхăр: