Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I. (çакă)
мест. указ.

1.
вот этот, сей (при указании на близкий объект или момент)
çак ача — этот мальчик
çак кун — 1) этот день 2) в этот день
çак хушăра — за это время
çак çуртпа çав çурт хушши — расстояние между этим и тем домами

2.
этот, тот (о ком или о чем говорилось ранее)
ĕçрен тин таврăннăччĕ çак — он только было вернулся с работы
çакскер — вот этот самый, он самый
çакăн хыççăн — после этого
çакна ан ман — не забывай об этом

◊
çак кунсенче — на этих днях (в будущем)

çакăн пек —
1) такой
мана шăпах çакăн пек костюм кирлĕ — мне нужен точно такой костюм
2) так
ăçта васкатăн çакăн пекех? — куда ты так спешишь?

çак таранччен — до сих пор
çак тарана çитсе — до сих пор, покуда прост.
çакăншăн, çакăн пирки — из-за этого
çакăнпа пĕрлех — вместе с тем
çакăн чухлĕ — столько, в таком количестве
çакна май — в связи с этим

II. глаг.

1.
вешать
тумтире пăтана çак — повесить одежду на гвоздь
кăларса çак — вывесить наружу
типĕтме çак — вывесить для просушки
çакса тултар — увешать, навешать (много)
çакса тух — развешать
çакса хур — подвесить
çакса яр — повесить, привесить
алла çыхса çакнă — рука на перевязи
лампа çакса яр — повесить лампу
çакнă канат çул — подвесная канатная дорога

2.
вешать, навешивать, надевать
повязывать
кутамкка çак — надеть рюкзак
пăшал çак — повесить ружье (за спину)
галстук çакса çӳре — носить галстук
хулпуççи урлă çак — перекинуть через плечо

3.
вешать, прикреплять
нацеплять разг.
значок çак — нацепить значок
плакат çак — прибить плакат
пакун çак — нацепить погоны
ялав çак — вывесить флаг

4.
покрываться, одеваться (напр. листвой)
улмуççи улма çакса ларать — яблоня вся покрыта яблоками

5.
вешать (казнить)
çакса вĕлер — повесить, предать казни через повешение

6.
вешать (на очаг), ставить варить
апат çак — ставить варить пищу
Килмен хăнашăн хуран ан çак. — посл. Для неприбывшего гостя котел не вешай.

◊
алăран çак  — водить под ручку
хутаç çак — повесить сумку (т.е. пойти по миру)

III. частица вопр.

ли, же, это
кам килчĕ çак? — кто это пришел?
ăçта çухалчĕ çак вăл? — куда же он подевался?
эсĕ пирĕнпе пыратăн-и çак? — пойдешь ли ты с нами?

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

I.
повесить, вешать
епĕ çĕлĕке йалан çак пăтана çакатăп — я постоянно вешаю шапку на этот гвоздь

II. син.: çакă
этот
çак сехетрех — сейчас
çак кунсенче — на днях

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(с'ак), вот этот. Сĕт-к. † Ах-чах, ах анчах, ача вăййи çак анчах. М.-Чолл. Çак çулпа кайсан, лаши вилет, çак çулпа кайсан, этеми вилет. Регули 1468. Çак кĕнекепе çав кĕнекене иккĕшне те эп çыртăм. Ib. 627. Çак кĕнеке манăн. Орау. Ку лашана çтан илнĕ çак эсĕр? (если видеть в первый раз). Çак лашана çтан илнĕ çак эсĕр? (если давно видит лошадь). Пĕлесшĕнччĕ (давно хотел спросить), нимпе те ыйтимастăп çавна. СТИК. Çак çăраççие уç-ха. Алших. † Çак хăтан хапхи тăрринче аçа-тăрна кăшкăрат; çав хăтан хапхи тăрринче ама-тăрна сасси пур; çавсем иккĕш пĕрле пуласшăн кăшкăраç. N. Çакна çи те, çĕр çуна вут кас, теççĕ. (Послов.). || Он. Кн. для чт. I, 6. Эпĕ вулама та пĕлетĕп, тенĕ çак. || В этот самый (раз). Торп-к. Эпĕр юмах пĕлекен çынсем мар, çак килнĕ чухне çул çинче, пĕр вар пуçĕнче, пĕр арăм йытă çурине ĕмĕртет. Орау. Çак иртнĕ çĕрпе виçĕмкун каç эпĕ пĕр вăхăтрах икшер хут вăрантăм. Альш. † Нумайранпа çак касра хĕрсемпеле вылярăм. || N. Онта-и çак? Там что ли это? (раздолье). N. Инке, тетĕп, эсĕ çырăва вĕренни çак? тетĕп. Ачач 14. Анне! Иртри халь ыратни? тесе ыйтрĕ ача сасси. Амăшĕ вара çемçен кăна кулса кăтартрĕ: ах тур эсĕ, ывăлăм... Хăвăн аннӳне çамрăклах хĕрхенме пĕлетĕн çак, терĕ. Орау. Чуну пур-и çăк санăн? Ачу макăрнине илтместĕн (говорит муж, когда мать спит, а ребенок плачет). Н. Сунары. Пĕр ырхан кашкăр ял таврашĕнче çӳренĕ чухне, мăнтăр йытта курнă, тет.— Йытă тус! эсир апат ăçтан илетĕр çак? тесе ыйтать, тет. N. Мĕнле тĕлĕк курнă çак эсĕ, ачам?

(с'ак), вешать. Абаш. Çӳçĕнчен поталăхран çакнă. Повесили (его) за волосы к потолку. Ал. цв. З. Çав тимĕр алăк çăри уççисене патша хĕрĕ пиçиххийĕ çинче çакса çӳрет. Ишвк. Старикки пĕр юмантан токмак çакса ячĕ те, токмак çилпе силленсе йоман çомне çапăнать. N. Ялавне питĕ васкаса кăларса çакнă ку! Кто-то („этот“) что-то уж очень поторопился вывесить флаг. Ала 19° Виçĕ чĕлĕ ил те, юлашкине йывăç туратĕнчен çакса хăвар (сухари). Альш. † Ĕнтĕ ятăр кайнă, чапăр кайнă кĕмĕл çакнă хулана. (Вероятно, описка вм. çапнă, где чеканят серебро). N. Витре ăшне курка çакаççĕ. || Начать варить в котле. СТИК. Вут чĕртсе, хурана çакса ятăм. Затопил очаг и поставил похлебку или что-нибудь другое. (çакас имеет в этом случае смысл не повесить, а начать варить, напр.: яшка çакрăн-а-ха? (Начала варить?) Сиктер. Вут чĕртсе хурана çакса яраççĕ. || Носить. Чăв. й. пур. 24. Вăл вăхăтра унăн çине çакмалăх та тумтирĕ пулман. N. Ĕлĕк хĕрарăмсем кĕмĕл çакса çӳренĕ. || Водить. Рак. Лешне хупа пĕрле илсе тухмарăн-ам? — А мĕн çакса çӳрес ăна кунта илсе туха... || Посадить (на спину). Букв. 1908, 17. Катуç чăлхине хывнă та, Маруçа çурăм хыçне çакса шыв урлă каçара пуçланă. || Байгул. Чăхă улăм пĕрчи çаксан, çын вилет, теççĕ. (Примета).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

эләргә (вешать)

шушы (этот)

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

vd çав;

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«вешать», «повесить»; çакăн «вешаться», «повеситься»; çакă «вешалка»; азерб. чэк, туркм. чек «вешать»; дара чек «повесить»; азерб. чәкил «вешаться».

, çакă «этот». Из çа «тот» + акă «вот» (см. çавă); в словаре Ашмарин а: çакă < çaв + ку (XII, 32).

Çавăн пекех пăхăр: