Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
медленный, неторопливый, медлительный

медленно, неторопливо, медлительно
вăрах çемĕ — медленный мотив
вăрах ĕçле — работать медленно
Хăрах çын утти вăрах. — посл. У одинокого путника шаг медленный. (соотв. Одинокому путнику дорога кажется длинной.)

2.
продолжительный, длительный, затяжной, долгий

продолжительно, длительно, долго
вăрах чир — затяжная болезнь
вăрах вăхăт — долгий срок, долгое время
вăхăт вăраха кайрĕ — прошло много времени
ĕçе вăраха тăс — затянуть дело
ĕçе вăраха яр — затянуть дело
вăраха ямасăр тумалли ĕç — срочная, безотлагательная работа
вăраха хăвар — откладывать (надолго)
Кĕтекене ялан вăрах. — посл. Для ожидающего всегда долго.

3.
тихий, слабый

тихо, слабо
вăрах çумăр — тихий, небольшой дождь

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

долго, медленно
вăраха — надолго
вăрахранпа, нумайранпа — надолее
вăрахăнтарах, хуллентерех — медленнее
вăрах тăр, вăхăта ахаль ирттер — медлить

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(вы̆рад’ин), тихо, медленно, долго. Шибач. Вăрах ĕçлет. Тихо работает. Самар. † Килес вăхăтсене инçе ан хур, вăрах пулĕ пире кĕтесси (нам будет казаться, что время идет медленно). О сохр. здор. Хăш-хăш хĕр-арăмсем: яшка тутлă, тутă тытакан пултăр, тесе, аша юрри вăрах вĕретеççĕ (кипятят долго). N. Кĕтекене вăрах. Для ожидающего время идет медленно. N. Кай та, вăрах ан тăр. Иди, но не будь там долго. Сир. 7. Пилсĕр кăмăла («упорное сердце») вăрахах (потихоньку) хурлăх пусса антарĕ. Ау 110. Эпир вăрахах тăмăпăр (пробудем не долго), тет, эсир, хатĕрленерех тăрăр, тет, туй тума, тет. Баран. 63. Тăшмансене кĕтесси вăраха пымаст. Враги не заставили себя долго ждать. Уфим. Вăрах тытрăм (задержал), ямарăм (не посылал), каçарăр мана. Мĕншĕн эпĕ вăрах тытрăм? — мĕншĕн тесен питĕ хĕн пулчĕ, чĕрĕс пĕлсе çитесси (разузнать). Регули 1299. Вăрах сире (вас) кĕтесси польчĕ (sic!). Вăрахрах кай. Ib. 1300. Вăрах полчĕ, не тохимарăм. СПВВ. Вăрах пулмас-халь, не особенно давно. Ib. Пит вăрах асапланнă. Мучился очень долго. N. Вăрах-тӳсĕмлĕ, нумай-ырăлахлă. N. Ку ĕçе тăвасса вăраха ан хăвар (не откладывай). N. Сирĕн çĕр çине вăхăтĕнче ирхи çумăр та, вăрах çумăр (тихий дождь) та çăвать. Ст. Шаймурз. Çав ылттăн çеçкене хăçан куç ӳксе, вăрах хаяр, хĕн хаяр ӳксе тăкăнĕ... (Из наговора). Ib. Мĕшĕн кăсем пит вăрах (долго) çиеççе? тет (он). Ib. Мĕшĕн вăрах тăратăр? Часрах школа вĕренме пырăр, тет. Что вы медлите? Скорее идите учиться в школу. Т. М. Матв. Ĕçкĕре, ватă çынна пысăк черккепе эрех е пысăк куркапа сăра парсан, хăйĕн ĕçсе яма хал çуккине е, ĕçсен, ытла ӳсĕрĕлессине пĕлтерсе, ĕçтерекене çак сăмаха калать: ватă лаша вăраха пыраймаст (долго не протерпит) тет; ĕçтерекенни, тавăрса: ватă лашана шанса кӳлеççĕ, тет.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

озак

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«долгий», «медленный»; «долго», «медленно»; МК, уйг., туркм., кирг., казах., к. калп., ног. узағозак «долгий»; «долго»; «медленный»; «медленно». Слова эти образовались от глагола уза (алт. В, ойр.), узай (узб.), узар (кирг., казах., хак. и др.); чув. вăpax восходит к чув. *вара «удлиняться», «продолжаться», в чув. с протет. в; наблюдается соответствие р ~ з.

Çавăн пекех пăхăр: