Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
венец (избы)
йӳн хăпарт — класть венцы
вунвиçĕ йӳнлĕ пӳрт — изба из тринадцати венцов

2.
звено (забора)
пĕр йӳн карта сӳт — разобрать одно звено забора

II.

1.
сила, бодрость, крепость
йӳнĕ пур-ха — он еще крепок, он еще полон сил

2.
здравый рассудок, здравомыслие

3.
толк, смысл

4.
порядок
ним йӳнĕ çук — 1) нет никакого смысла 2) нет никакого порядка, полный беспорядок

III.
см. йӳнĕ

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

син.: йӳнĕ
дешевый
йӳне сутать — продает дешево

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(jӳн', Пшкрт jӧ_н), венец (избы), т. е. ряд бревен в срубе. НАК. Пӳрт лартнă чухне, вĕсем никĕсне чипер вырнаçтарса лартса, çӳлелле вишшер (= виçшер) йӳн (пĕрене) хурсассăн... (Никĕс пăтти). Питушк. Миçе йӳн пурарăн? Ты сколько венцов срубил? || Звено забора между двумя столбами. См. тăрăх. Сёт-к. Пĕр йӳн карта сӳтмелле — кĕлте кӳртме тӳр çол полма. Ib. Икĕ йопа хошшинчи пĕр йӳн полать.

(jӳн', Пшкрт jӧ_н), дешевый. Т. Григорьева. Йӳн тавар йӳнеçтерет, юрлă укçине пĕтерет, теççĕ. (Послов.). Собр. Йӳн хак юн çĕтерет, теççĕ (искажение?). Сборн. по мед. Ача пăхакан çурта ясли тума пит йӳн ӳкет (обойдется очень дешево). НТЧ. Сутлăх тавара хакне пар, илессине йӳне илме пар. (Из моления хĕрт-сурт'у). Юрк. Тиекĕ ĕçекен çын пулнă та, çав пиркепе кун патне пит йӳне (за дешевую плату) кĕрĕшнĕ. К.-Кушки. Йӳнтерех, дешевле. Коракыш. Пăрак (пăртак?) йӳнерех панă та (дешево отдали), эппин юрăçке (sic!). Кан. 1927, № 210. Пӳрт пĕренисене те çав йĕркепех йӳне илтĕм. И бревна для сруба купил по той же причине дешево. Юрк. Çĕнĕ тĕне кĕнĕ çынни те: çуртисемшĕн мĕшĕн пит хаклă ыйтатăн?! Тăрсан, тăрсан йӳнерехе те парăн (отдашь подешевле). Курăн, авă, чиркӳре çынсем вăл тери нумайăх та мар халĕ! тет, калле чакса. || Предлог. Пшкрт. _мэ̆_нлӓ п^¬олзан-да, jӧ_н тобас он-батн'а _кэ̆_рмӓ. Чтобы зайти к нему надо найти какой-нибудь предлог. || Толк. Пшкрт. с'ары̆нды̆м-с'ары̆нды̆м (ходил, ходил), н'и_м jӧ_н-дӓ с'ок (никакого толку нет).

(jӳн'), бодрость, крепость, сила (духа), здравомыслие. Сред. Юм. Йӳнĕ пĕтнĕ = йӳтенĕ. || Сред. Юм. Йӳнĕ пĕтнĕ. Он уже лыка не вяжет (о пьяном). || Пригожество, decus. К.-Кушки. † Йыснаçăмах Иван пур, çӳçе-пуçĕ йӳнĕ çук: вилнĕ чавка тĕкĕ пек. Альш. † Тути-çăварĕ йӳнĕ (scr. йунĕ) çук: çĕпре кăкшăм çăварĕ пек. Стюх. † Алли-ури йӳни çук, катăркасăн тăрри пек (о женихе).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «здравомыслие», «толк», «смысл»; 2. «предлог», «повод»; йӳнлĕ «здравомыслящий», «толковый», «спокойный», «сговорчивый»; йӳнсĕр «беспорядочный», «бестолковый», «несговорчивый», «упрямый», «капризный», «взбалмошный»; башк. К йӳн «предлог», «повод», «средство»; тат. О җюн «средство», «способ», «способность»; жюнне «способный», «ловкий», «удобный»; жюнсез, тат. (Газизов) юньсез, башк. юньhез «бестолковый», «беспорядочный»; тат. (Газизов) юнь «толк», «лад»; юньле «путный», «толковый», «порядочный»; казах. (Бeгaлиев) жӧн «направление», «соответствующее обычаям», «путь», «способ», «метод», «приём»; казах. жӧнсиз «необдуманный (поступок)», «непорядочный (человек)»; тув. чан «нрав», «привычка»; якут. санг «свойство характера», ср. монг. зан(г) «нрав», «характер», «поведение», «повадки».

Çавăн пекех пăхăр: