Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.
наледь, вода на льду
тан пăр — наледь
тан шыв — вода, выступающая из-подо льда
тан тапать — из-подо льда выбивается вода
тан таппи — место, откуда выбивается вода на лед

II.

1.
равный, одинаковый
тан мар — неравный, неодинаковый
тан мар тытăçу — неравная схватка
тан виçкĕтеслĕхсем — мат. равновеликие треугольники
пĕр тан — равный
пĕр тан право — равноправие
пĕр тан енлĕ — равносторонний
пĕр тан хаклă — равноценный
эпир унпа пĕр тан — мы с ним ровесники
Шăлсем те пĕр тан пулмаççĕ. — погов. Зубы и те бывают неодинаковые.
тана тух — стать равным, сравняться в чем-л.
тана хур — 1) считать за равного, принимать за ровню 2) оценить одинаково, дать одинаковую цену

2.
ровня прост.
Юланутпа çуран тан мар. — погов. Пеший конному не товарищ (букв. не ровня).

3.
поровну, равными частями, в одинаковом количестве, одинаково
тан валеç — разделить поровну
тан хакла — оценить что-л. одинаково

4.
наравне, одинаково
çитĕннисемпе тан ĕçле — работать наравне со взрослыми
ыттисемпе тан — наравне с другими

5.
вровень, на одинаковой высоте, на одном уровне
пĕвĕпе вăл ашшĕпе тан — он ростом с отца (букв. вровень с отцом)
чӳлмекри сĕт хĕррипе тан — молоко в горшке вровень с краями
тан ту — 1) сравнять, сделать равным, одинаковым 2) подровнять, сровнять, сделать ровным

6. перен.
в такт
в ногу
согласованно
серме купăссем тан калаççĕ — скрипки играют в унисон
пурнăçпа тан пыр — идти в ногу с жизнью

7. частица усил.
целый
ачисем унăн улттăн тан — у него целых шестеро детей

◊
виççĕн тан — все трое

III. диал.

слава  

IV.

1.
подражание звону металлических предметов

2.
подражание глухим сильным ударам по дереву
тан-тан, тан-тан-тан — усил. от тан IV. 2.
алăка тан-тан-тан шаккаççĕ — в дверь стучат тук-тук-тук

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(тан), равный, одинаковый; равно, одинаково, ровно. Çĕнтерчĕ 7. Çу каçа виççĕн тан ĕçлени ахалех сая кайрĕ. N. Çав карапа тунă чух, вăл ытти платниксемпе тан ĕçленĕ. Эльбарус. Кам суха патĕнче пулнисене пĕр тан уйраççĕ. Байгул. † Тавай сикес çӳлелле. Вăрăм çынпа тан (вровень) пулас. Якейк. Санпа тан полас килет. Ib. Эпĕр иккĕн пĕр танах. Мы с тобой одинакового роста. Шишкин. † Икĕ торă лашисем (т. е. пара их) тан чопаççĕ, килхепине тан тытсан (если будешь ровно держать вожжи?). N. † Икĕ хура лаша тан юрта-çке, чĕн тилкепи тăрăх тар юхать; пирĕн çамрăк пуçа нуша килсен, икĕ куçран куç-çулĕ тан юхать. Шишкин. † Тăван, пире мĕн полчĕ-ши — иксăмăр та (= иксĕмĕрĕн те) коç-çол тан йохать? Богдашк. † Хамăр тăвана курсан, икĕ куç-çулĕ тан юхăть. Сала 107°. † Уйрăлатпăр, тăван, уйрăлатпăр, хура куçăмăрсенчен тан юхать. Пазух. Пирĕн кинçĕм Праски пур, шăллăмпа тан ĕçлĕ-ха. N. Эп пыраттăм пахча çуммипе, икĕ кĕмĕл çĕрĕ тан выртать (парочкой, рядышком, на одинаковом отдалении от меня?). Ст. Ганьк. † Вуник купăс тан калать (на один размер). Кан. Эпĕр вăрçăчченхипе танпа пĕрех тырă-пулă акнă (почти столько же, сколько сеяли до войны). N. Эсĕ манпа тан. N. Унта пӳртпе тан пĕр йывăç ларатьчĕ? Бгтр. Вунă пурне вăйĕ тан мар. || Возраст. Сĕт-к. Вăрăм вырăс вут çолать, çави çине сĕвенсе; çак тана çитрĕмĕр, ати çине сĕвенсе.

(тан), наледь (вода, выступающая на поверхность льда). Шибач. Шу тана тохать. Пшкрт. Пăр çине шу токса шăнсарсан: тан тапса шăнса, теччĕ. Тюрл. Йор çине сивĕре шыв татса кайсан, тан тапать. Хурада (Алькеевск. р. ТССР). Шыв танĕ тапса тухрĕ. Якейк. Çуркунне ир çинче шыв тан тапса хăпарса каять. Чув. пр. о пог. 298. Хĕлле пăр пит шăнса хăпарса тан тапсан, çула аслати авăтса тăвăллă çăмăр пулать. Если зимою образуются очень высокие наслуды, летом будут гроза и бури. Ib. 299. Тан тапсассăн, çул лайăх пулать. Если образовались наслуды, будет хороший год. Чураль-к. Юплĕ вартан тан тапать. (Юхакан сăмса). Собр. Пĕр вар пуçĕнче тан тапĕ. (Сăмса юхни). Ib. Икĕ вар вĕçĕнчен тан тапать. (Сăмса шывĕ юхни). Юрк. Хĕлле çырмара тан тапсан, çула урпа лайăх пулат. СПВВ. Тан тапнă пăр. Хурамал. Тан тапса шăннă. ТММ. Атăл çинче тан тапнă. || О воде, замерзающей в посудине. Хурамал. Хĕлле каткапа тула шыв лартсан, çӳлелле хăпарса çурăлса шăнать. Вара ăна: тан тапса шăннă, теççĕ. ТММ. Витрен тĕпне тан тапса çĕмĕрнĕ.

(тан), слава. Н. Карм. Тан, тепĕр тĕрлĕ мухтав тени пулать. Ib. † Сĕтелне туртса, сăйна пар, кайтăр тану акрука (по всей округе). N. Пĕтĕм уезда танĕ кайнă. Прославился на весь уезд. (Написано: дань: что, очевидно, так и выговаривается под влиянием тат. языка).

неизв. сл. Встреч. в производном: танлă-пиçен.

(тан), подр. звону колокола. Сред. Юм. Пысăк чан тан! тан! тăвать. Якейк. Чан сасси танн! танн! тăвать. || Подр. стуку в окно. Альш. Акă лешсем килчĕç, тет те, тимĕрçĕ килте-и? тесе, чӳречине тан-тан! тутараççĕ, тет. || Подр. удару оглобель в ворота? Ау 18°. Туртса пырат та, хапхине тан! тутарса перет, тет. || Алик. Пĕр качака (scr. качак) тан (раньше, кажется, та же идея была выражена словами: тăрст, тăн) тутарчĕ, тет те, шăнкăр укçа пăрахса хăварчĕ, тет.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

тиң

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[tan]
egala, sama
пĕр тан — egala
тан мар — malegala
пур(ă)нăçпа тан пыр — marŝi laŭtakte kun la nuntempa vivo
танлаш — egaliĝi, fariĝi samgranda
танлаштар — kompari
вĕсене ан танлаштар — ne komparu ilin
танлаштарма çук лайăх — nekompareble bona
танлаштару — komparo
танлаштаруллă йывăрăш — specifa pezo
танлаштаруллă меслет — kompara metodo
сывлăшăн танлаштаруллă нӳрлĕхĕ — relativa humideco de aero
танлă — egala
sama, egalrajta
танлăх — egaleco
танмарлăх (= тансăрлăх) — malegaleco
тансăр-тĕнсĕр — malegala
тантăш — samaĝulo
тантăш-пĕлĕш — amikoj kaj konatoj

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«наледь», «вода, выступившая из-подо льда»; якут. таан «наплыв воды на льду», «наледь»; ср. авест. danu «река»; осет. дон 1. «река»; 2. вода» (Абаев. ЭСл., стр. 366); кит. д’ан «река».

«равный», «одинаковый», «равновеликий»; др. тюрк., МК, кирг., казах., ойр. тең, уйг. тәң, узб., чаг. тенг, азерб. тән, якут. тәң, башк., хак. тиң, тув., туркм. дең «равный», «подобный», «одинаковый»; Замахш. тенг «равномерный».

Çавăн пекех пăхăр: