Шырав: хĕсĕн

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
сужаться, становиться узким
утма çул хĕсĕнет — тропинка сужается

2.
щуриться
смыкаться (о глазах, веках)
куç хĕсĕнет — глаза смыкаются

3.
сжиматься
хĕсĕнсе вырт — лежать сжавшись

4.
жаться, прижиматься, льнуть
ача амăшĕ çумне хĕсĕнет — ребенок жмется к матери

5.
тесниться, толпиться
хĕсĕнсе тăр —
1) стоять прижавшись к чему-л.
2) тесниться, стоять плотными рядами
мĕн хĕсĕнсе тăратăр эсир унта? — что вы там теснитесь?
Кĕрекере ларма вĕреннĕ çын шăпăр шăтăкĕнче хĕсĕнсе тăмасть. — погов. Человек, привыкший сидеть на почетном месте за столом, не станет тесниться у порога.

6.
пробираться, тесниться, протискиваться
алăкран аран хĕсĕнсе кĕтĕм — я еле протиснулся в дверь

7.
застревать (в узком месте)
хĕсĕнсе лар — застрять
лав йывăçсем хушшине хĕсĕнсе ларнă — воз застрял между деревьями

8.
испытывать нехватку, недостаток в чем-л.
укçа-тенкĕрен хĕсĕн — испытывать недостаток в деньгах

9. разг.
уменьшаться
сокращаться, иссякать
выляса илес майсем хĕсĕнеççĕ — шансы на вьшгрыш уменьшаются

10. разг.
деться, запропаститься
ăçта кайса хĕсĕнчĕ вăл? — куда он запропастился?

◊
хӳри хĕсĕннĕ — он утихомирился (букв. ему прижали хвост)

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

жаться, прижаться. Хĕн-хур. Ăна (ее) вĕсем хăйсен пĕчĕкçĕ ачисемпе выляса, чупса çӳреме те, ашшĕпе амăшне аса илсе пӳрт кĕтессине хĕсĕнсе тăра-тăра йĕме те чарман. N. Çапах та пĕр-пĕр çĕре пырса хĕсĕнмелле пулать-çке. Толст. Хĕсĕнсе выртнă (собака). N. Алăк патне хĕсĕнсе тăчĕ (прижался). Янтик. Мĕн хĕсĕнсе тăран эс алăк çумие. || Застрять. А.-п. й. 47. Кашкăр та, ăна курса, юплĕ юман урлă сикрĕ те, анчах ывăннипе юман хушшине хĕсĕнсе ларчĕ: ни малалла, ни каялла, тарăхнипе улать кăна. Волк тоже прыгнул за ней, но застрял между дубами и завыл от досады. Ib. 56. Йăви (колобок) пĕр юплĕ йăвăç урлă вăшт сиксе каçса кайрĕ. Кашкăрĕ, пысăк пирки, йăвăç хушшинех хĕсĕнсе юлчĕ. || Быть придавлену, прижату. Н. Карм. Орау. Халăх хушшинче хĕснипе икĕ çын хĕсĕнсе вилнĕ. В давке погибло два человека. N. Чĕтренĕ вăхăтра, çĕр çурăлса уçăлса хупăннă чухне çĕр çурăкне пĕр çын пилĕк таран хĕсĕнсе юлнă, тет. Дик. леб 34. Çӳлĕ йывăçсем, çтанари пĕренесем пек, пĕрин çумĕнче пĕри хĕсĕнсе ларнă. Высокие деревья стояли плотными рядами, точно бревенчатые стены. || В перен. смысле. N. Çавăнпа епле те пулсан, пурин çинчен хĕсĕне-хĕсĕне пулин те çырас пулать. || Оскудевать. N. Тĕнче хĕсĕнсе ларчĕ. Все в мире оскудело, иссякло. || Уменьшаться, сокращаться. N. Çĕр хĕсĕнсе пырать (стесняется).

Çавăн пекех пăхăр:

хĕсĕке хăвар хĕсĕке юл хĕсĕклĕх хĕсĕклен « хĕсĕн » хĕсĕнкеле хĕсĕнсе-пĕсĕнсе хĕсĕнтер хĕсĕнчĕк хĕсĕр