Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
сверчок
кузнечик
уй шăрчăкĕ — кобылка
кăмака хыçĕнче шăрчăк авăтать — за печкой стрекочет сверчок
курăк хушшинче шăрчăксем сиккелеççĕ — в траве прыгают кузнечики

2. прост.
саранча

3. перен.
человек с кривыми ногами, кривоногий человек

◊
шăрчăк курăк — бот. недотрога обыкновенная
шăрчăк пĕççиллĕ урапа — рессорный тарантас

II.
вспыльчивый, нервный, раздражительный
Шăрчăк çыннăн турти кĕске. — погов. Вспыльчивый человек — что конь в коротких оглоблях (т. е. быстро выходит из себя).

III.
пряжа, намотанная крестом
шăрчăк хывса арла — прясть, наматывая пряжу крестообразно

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сверчок, кузнечик, стрекоза, саранча. Кипек. Шăрчăк — стрекоза, летает над водой. N. Шăрчăк авăтсан, ăшă пулат, теççĕ. Орау. Сахачĕ шăрчăк пек алтать. Ала. 108. Шăрчăк мăян çисен, тырă полмасть, теççĕ. N. Ял-ялĕнчи хĕрĕсем шăрчăк çивĕ çырла пек. Изамб. Т. Шăрчăк — кукăр уралă çын. || Сердитый, злопамятный, кто дерется из-за пустяков, щепетильный. Алдиар. В. Олг. Онашкал шăрчăк çын çок (коштан, всюду лезет). Б. Олг. Шăрчăк — кутăн çын. СПВВ. Шăрчăк çын — шăрчах çын. СПВВ. МС. Ятлаçнă чухне: эсĕ ай-ай пит шăрчăк, теççĕ. Якейк. Амăшĕ ачи кĕпине сапланă чох çип пĕр çĕре похăна-похăна ларсан калат: пăх-жа, эс епле шăрчăк, сан кĕпӳне сапламалла та мар, тет. КС. Шăрчăк, скоро сердящийся и зачиняющий драку или ссору. N. Шăрчăк — çиллес. Йӳç такăнт. 10. Кĕтерук (Ухвинене). Тавай ял шăрчăккине ярар. Ib. 57. Çитменнине тата шăрчăка вĕренеççĕ. Янш.-Норв. Ун пек чухне вара лаша мĕнле пынă çапла каяс пулать, шăрчăк пеккисем çул çинчен пăрăнса анчах юлччăр.

особый род мотушки ниток, крестообразное наматывание ниток на веретенно при пряже. В. Олг. Толст. Çав пар карнă хашака шăрчăк теççĕ. Петрунка. Шăрчăк çиппи — хура çип, шăрчăклама час пулмас. Хурамал. Вăрăм çипе пӳрнесемпе шăрчăк турăм (чăркарăм). Н. Седяк. Шăрчăк — алă çине çип чăркани. СТИК. Вăл шăрчăк хывса авăрлат. Она прядет, наматывая отдельно на веретено в нескольких местах. Сред. Юм. Кĕнчеле арланă чохне йĕке çине пăртак арлаççĕ те, тепĕр хут ал çине шăрчăк хорса, ал çинчен еке çине хытарса çăмхалаççĕ. Питушк. Шăрчăк — йĕке çине çăмхалани. Ib. Шăрчăк сӳтмелле тавлашаççĕ. Хăшĕ кая юлаканне пуçран шаклатать; „каска айне пултăн!“ тесе. Городище. Шăрчăк акă мĕн вăл. Йĕкене авăрласа тултарсан, тата нумайрах çип кӳртес тесе, урăх йĕкепе пĕчĕкçен авăрласа тултараççĕ. Сăмахран, Альтя виç шăрчăк авăрланă, теççĕ. Чăв. к. Шарчăк — пĕр татăк кустарса хунă çип е ука. Ст. Чек. Шăрчăк ука шăрчăклă пулат. Чăв. к. Саккаслатса çӳçме кастартăм, çинчен шăрчăк ука кустартăм. СПВВ. Урам урлă каçнă чух ылттăн ука шăрчăкĕ эпĕ тупрăм. Тайба-Т. Тăри тăрса вĕçрĕ куртăр а, утăрсе утланса чупрăр-а; çакă ял хĕр-сăри килчĕ — куртăр-а, ĕçĕрсе пăрахса чупрăр-а, шăрчăкăрсе татса ырăр-а. Ст. Чек. Кĕрӳ ларакансем шăрчăк татнă, кăчухне кĕр çĕкленĕ, теççĕ.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

чикерткә

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«сверчок», «кузнечик», «стрекоза»; Замахш. чеӳртке «саранча»; алт., тел., леб. сӓгӓрткиш (Радлов IV, 445) «кобылка», «саранча»; алт. В сегирткиш (абак), «блоха»; алт. В сыгырчык, кирг. чегиртке, туркм. чекиртге, узб. чегиртка, казах., к. калп. шегиртке, ног. шегертки, тат. шорчек, хак. сыгырчах «кузнечик», «сверчок», «стрекоза». Насекомые эти получили свое название в одних языках по характерному треску, издаваемому самцами, а в других их названия образовались от глагола со значением «прыгать»; чув. шăрчăк из шăхăрчăк «свисток» (шăхăр «свистеть»); АФТ, ойр., хак. сыгыр, тат., карач., ног., к. калп. сызгыр «свистеть», «стрекотать», «верещать»; алт. В сегир, секир «прыгать», «скакать», «плясать»; ср. перс. (афг.) (чирчирак) «сверчок».

Чĕрчун ячĕсен чăваш-вырăс-латин словарĕ

сверчок — gryllus [тӳрĕ çунатлисен йăхĕнчи кăпшанкă]; кĕсре шăрчăкĕ кобылка — chorthippus albomarginatus; кил-çурт шăрчăкĕ домовой сверчок — acheta domestica; căpă шăрчăк серый кузнечик — decticus verrucirorus; симĕс шăрчăк зеленый кузнечик — tettigonia viridissima; уй шăрчăкĕ полевой сверчок — gryllus campestris; юрлакан шăрчăк певчий кузнечик — tettigonia cantans

Çавăн пекех пăхăр: