Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
нож, ножик

ножевой
кухня çĕççи — кухонный нож
пĕчĕк çĕçĕ — ножичек
сунарçă çĕççи — охотничий нож
хуçмалли çĕçĕ — складной, перочинный нож
хуçăк çĕçĕ — сломанный нож
çĕçĕ çивĕчĕшĕ — лезвие ножа
çĕçĕ суранĕ — ножевая рăна
çĕçĕ вĕçне пул — наткнуться на нож
çĕçĕ тăрне пул — наткнуться на нож
çĕçĕ хăйра — наточить нож
çĕçĕпе хăмсар — замахнуться ножом

2. спец.
нож
жнейка çĕççисем — ножи жнейки
мясорубка çĕççи — нож мясорубки
электробритва çĕççи — нож электробритвы

3.
резец (плуга, культиватора)

◊
çĕçĕпе пуртă пек — как кошка с собакой (букв. как нож с топором)

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(с’э̆з’э̆, с’ӧ̆з’ӧ̆), нож, ножик. N. Çĕçĕ чиксех таврăнас пулать сан. Тюрл. Çĕçĕ вичкĕнĕшĕ (çивĕчĕш), çĕçĕ тăрши (тӳрчĕ). К.-Кушки. Çĕççе илсе пар-ха. Passe moi iе couteau. В. С. Разум. КЧП. Вăл кăсйинчен çĕçĕ кăлара пуçларĕ. Орау. Çĕççипе аяккинчен чикрĕ те, çĕççи те çапла, чикнипех, юлчĕ (остался в боку). Ib. Ах, çавăнтах çĕçĕпе чиксе пăрахăттăм усала. Ib. Икĕ пĕр пек вăрăм çĕçĕ. Два ножа одинаковой длины. ЧС. Вырттарсассăн (девочку в гроб), пуçĕ патне çĕçĕ хучĕç те: эсĕ ку çĕçĕпе лере çăкăр кас; тата йĕппе çип хурса: кунпалан кĕпесем çĕле, терĕç. КС. Çта çĕçĕ патне каянн! Куда ты к шуту лезешь (кричат на животное). Ib. Çĕçĕ тимен! Ib. Çĕçĕ тимен пырна! Хорачка. Çĕçĕпе портă тăртăмăр. Мы жили плохо, во вражде. || Часть плуга, резец (разрезывает впереди). Янгорч. || Употребл. как брань. N. Нимскер хыпса çăтасса пĕлместĕн, çĕçе! Все готов проглотить — чтобы тебе ножик в глотку! (Говорит жена пьянице мужу).

(с’э̆з’э̆, с’ӧ̆з’ӧ̆), lignum directum, in earum aratri partium, quarum altera кашта, altera ама турат appellator, foramina infixum, eo consilio, ut eas inter se firmiter coniungat acieque sua ad vomerem spectante terrae glebas amoliatur. Имен. Çĕççи туртипе (lege: каштипе) ака-пуç туратне тытса тăрат та, тăпрана сирсе пырат. Тĕрен енĕ çивчĕ пулат; йывăç, ама туратпа кашта виттĕр янă. „Ножик“ — (вертикальный) кусок дерева, который соединяет между собой грядиль и левую ножку и своим острым ребром, обращенным в сторону сошника, раздвигает наседающую на него землю. Ножик пропущен через названные здесь части сабана насквозь. | Eodem nomine appellator cultri genus, in temonem nonnullorum aratrorum ante tabulam infixum, cuius mucro ad vomerern porrigitur. Также род резца, укрепленного в грядиле и спускающегося нижним концом отвесно, к лемеху; его имеют не все плути. Янгорч. Çĕçĕ (амапа кашта хушшинче, сула умĕнче). Ножик (между левою ножкою и грядилем, перед „сула“). Кумарк. „Ака çĕççи — ножик“. (Там же есть и ака шăрчĕ, помещенный ближе к переднему концу грядиля).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

пычак

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«нож». По мнению О. Прицака, чув. çĕçĕ восходит к древней форме çĕлĕç, происходящей от глагола çăл «дёргать», «выдёргивать»; «косить»; чув. çăл соответствует тюрк. йӳлийӳли, кумык, йӳлӳ (юлю — В. Е.) «брить»; полов, йӳлӳгӳч, балк. зӳлгӳч, азерб. ӳлгӳч «бритва»; чув. -ă, -ĕ в означенном положении соответствуют тюрк. -гу, -гӳ: сăнă — тюрк. сӳнгӳ, чув. паллă — тюрк. бӳлгӳ и т. д. (Wiener Zeitschrift Kunde des Morgenlandes, 56. Bd., 145—148); ср. кит. tsejtao «нож».

Çавăн пекех пăхăр: