Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
вор

воровской
кĕсъе вăрри — карманник
лаша вăрри — конокрад
литература вăрри — плагиатор, литературный вор
каскăн вăрă — опытный вор, вор-рецидивист
вăрă шайкки — воровская шăйка
Тытман вăрă — вăрă мар. — посл. Не пойман — не вор.

2.
воровство, кража
хĕр вăрри — умыкание невесты, похищение невесты
вăрă ту — воровать, заниматься воровством
вăрра тытăн — приниматься за воровство
вăрăпа лек — попасться на воровстве
Ачаш хĕр ача тăвать, ачаш ывăл вăрă тăвать. — посл. Избалованная дочь рожает (в девках), избалованный сын пускается на воровство.

II.
семя и семена
семечко
кантăр вăрри — конопляное семя
чечек вăрри — семена цветов
икĕ пайлă вăрă — двудольное семя
хăрах пайлă вăрă — однодольное семя
вăрă пайĕ — семядоля
вăрă тĕвви — семяпочка
вăрă хутаççи — завязь
вăрăран ӳстер — вырастить из семян

◊
вăрă суханĕ — лук-севок
вăрăсăр ĕрчени — вегетативное размножение

III.
только в притяж. ф. 3-го л.
вăрри — устье
шыв вăрри — устье реки
Атăл вăрринче — в устье волги

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

I. син.: вăрă-хурăх
вор
вăрла — воровать
вăрă тума — воровать
вăрлани — краденый
ут вăри — конокрад

I.
семя
кантăр вăрри — конопляное семя

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(вŏрŏ, вы̆ры̆), вор, разбойник. Янш.-Норв. Хĕр вăрри, ворующий девушек. Ч. С. Эпĕ малтан: вăрă килнĕ пулĕ, тесе, шухăшларăм. Я сначала подумал, что пришел вор. Альш. Леш вăрă марринне хăйĕнне вăрласа пĕтереççĕ унăнне (у не вора-то и свое-то разворуют). Т. Григорьева. Вăрă вăрăм, куçĕ чармак, теççĕ. (Послов.). Якейк. Ман килте пĕр полянкка (полено) вотă полсан, эп варă полам! Пусть я буду вором (клятва). Микушк. † Хура вăрман витĕр тухнă чух вун-икĕ вăрă тухрĕç вĕлермешкĕн. Орау. Хал, виçĕ пус укçа пулсан, ман вăрă пулас пулат! Пусть я буду вор, если у меня найдёшь грош! (Клятва) Альш. Вăрă пуçлăхĕ, коренной вор. || Воровство. N. Вырăспа майри, вăрă пулса, шулĕкре пурăннă (занимались мошенничеством). Хир-пось. Çын япалине варламан-и? терĕм. — Эсĕ мана хăçан вăрăпала тытрăн (уличил в воровотве)? терĕ. Уфим. Çавăнтан вара епĕ вăрра каймарăм. (Из утенического сочинения; учитель исправил: «кайман». || Воровской. Болезн. грех. Вăрă ĕç, аскăн ĕç тутараççĕ. N. Вăл ĕç ĕçлеме ӳркенсе, усал пурăнăçпа, вăрă пурăнăçпа пурăнакан çын курсан, уншăн пит хуйхăрнă. || Занимающийся воровством. Изамб. Т. Пĕр пит вăрă, усал çын.

(вõрõ, вы̆ры̆), семя. Эпир çур. çĕр-шыв. 13. Эпир пиччепе иксĕмĕр пайтах çамрăк улмаççисем вăрăран шăтарса (выростив из семян), сыпса лартрăмăр (привили). Çутталла 142. Вĕсене атте, варăран акса, кайран сыпса, пăхса ӳстернĕ. Ядр. † Çул хĕрĕнче сапорпи вăрă тăкать курмастăр-и? N. Темĕскер вăрри вара. Не знаю, что за семена.

(вŏрŏ). неизв. сл.; м. б. то же, что вăрă.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

, вăрлăх орлык (семя)

угры, карак (вор)

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, вăрлăх «семя», «семена»; др. тюрк., Замахш., узб. ypyғ кирг. урук, уйг. уруғ «семя», «семена»; «род», «племя»; казах., к калп. урык, тув. ӳре «семя», «семена»; «сперма», «зародыш», ног. урлык, тат, орлик, башк. орлок «семена»; ног. урлыкла «оплодотворять», тофал. уруг «ребёнок»; ср. монг. ур «семя» «зерно», «плод»; «дитя», «ребёнок». В чувашском др. тюрк. уруг распалось на два слова: вăрă и ăру

«вор»; др. тюрк., МК, АФТ, туркм. оғры, азерб., шор. оғру, алт. В огур, огру, огра, хак. оғыр, полов., жел. уйг. оғур, уйг. огри, узб. угра, тур. урру, кирг. yypy казах., к. калп., ног. уры, тув. оор, тат. О бур, башк. бур, огро «вор»; якут. уор «красть». Этимология не ясна.

шыв вăрри «устье реки»; монг. оро «впадать» (о реке); к. калп. ӧр, урянх. оруғ (Катанов) «верховье», «исток реки». В других тюркских языках не находим родственного ему слова, для обозначения устья там употребляются слова со значением «рот»; азерб., тур. агыз, уйг. эғиз, алт. И уус «рот»; «устье».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

тĕшĕ. Çапла пĕр чечекпе тепĕр чечеке пустарнипе (çыхлантарнипе) курăкăн вăрри (тĕшши) пулать [Хабачев 1910:19].

Çавăн пекех пăхăр:

вăр-варлăх вăр-варрăн вăр-кукăр вăр-шон « вăрă » вăрă çол вăрă суханĕ вăрă ту Вăрă хурт вăрă-хурă