Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
книга, книжка

книжный
библиотека кĕнеки — библиотечная книга
сайра тĕл пулакан кĕнеке — библиографическая редкость
ӳкерчĕклĕ кĕнеке — книжка с картинками
юрă кĕнеки — песенник
кĕнеке авторĕ — автор книги
кĕнеке выставки — книжная выставка
кĕнеке издательстви — книжное издательство
кĕнеке лавкки — книжный магазин
кĕнеке пичĕ — переплет, обложка книги
кĕнеке çӳлĕкĕ — стеллаж, книжная полка
кĕнеке шкапĕ — книжный шкаф
кĕнеке юратакансен пĕрлешĕвĕ — общество любителей книги
кĕнеке хуплашки — обложка книги
кĕнеке кăлар — издать книгу
кĕнеке пичетле — печатать книгу
кĕнеке çап — печатать книгу
кĕнеке çийĕ хур — переплести книгу

2.
книга, книжка
адрес кĕнеки — адресная книга
ӳпкевпе сĕнӳ кĕнеки — книга жалоб и предложений
çыру кĕнеки — записная книжка
хисеп кĕнеки — книга почета

3.
книжка (документ)
квитанци кĕнеки — квитанционная книжка
пеней кĕнеки — пенсионная книжка
перекет кĕнеки — сберегательная книжка
чек кĕнеки — чековая книжка

4.
книга
часть
том
романăн тăваттăмĕш кĕнеки — четвертая книга романа

5.
атлас
анатоми ӳкерчĕкĕсен кĕнеки — анатомический атлас

6. анат.
книжка (у жвачных животных)

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

книга

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(_кэ̆н'э_гэ, к'э̆н'эг'э), книга. N. Çак кĕнеке çинче мĕн пуррине эп пĕтĕмпех пĕлеп. Якейк. Кĕнеке çинчен тăма та пĕлмеçт. Не может оторваться от книг. Н. Карм. Кĕнекӳ çухалнă санăн! (Говорят, в сердцах, старому человеку: долго не умираешь!). Хорачка. Перĕн чуашăн кĕнекине вольăк çисерсе (съела). Ib. Чуаш кĕнеки = çĕр-хут. (Çĕр хут — одна из четырех отделений пищеварительного аппарата жвачных животных, напр. коровы; оно представляет как бы ряд складок в виде листов книги. Отсюда чувашская поговорка: чăваш кĕнекине ĕне çинĕ. ТММ). N. Çĕр-хут сутăн клсе килсессĕн «ĕне кĕнекине» илсе килтĕм, теççĕ. Питушк. Чăваш кĕкекине ĕне çисе янă. Орау. Урока пĕтĕмпех кĕнеке çинчен пăхса каларăм, ăна уччитлă сисимарĕ (или: сиснĕ). Шурăм-п. Шкулра вĕреннĕ чухне çур питех те аван мар. Кнеке çинчех вăл иртет. Юрк. Кĕнеке çинче мĕн çырнине пĕлсе тăрăр. Ib. Çĕнĕ кĕнеке тухнă тенине илтсен, е курсан, часах çав кĕнекене сутăн илсе, епле çырнине, кам çырнине вуласа пĕлнĕ. Сред. Юм. Кĕнекене уçса хăварсан, шуйттан вôлать, теççĕ. (Поверье). Ib. Ах тор, кôн пик толăксăр ача та полат-мĕн-çке ôлă! кĕнекине ине (=ĕне) чăмланă пôль ôнне! Ib. Кĕнекуна ине çинĕ пôль! («Так называют бестолкового, неразговорчивого человека»). Якейк. Шуйттан воласан, ача (ученик) пĕлми полать. Изамб. Т. Кĕнеки çухалнă япала! Так бранят стариков). СТИК. Шăши кĕнекине вулама карĕ ĕнтĕ ку (т. е. «понес, завел волынку». Говорят о стариках и ворчливых людях). N. Ку кĕнеке тухни (в свет) нумай пулмасть. Слеп. Ватă çынна: санăн кĕнекуна (=кĕнекĕне) шыраççĕ полĕ те, топимаççĕ! Ib. Онăн кĕнеки çĕтнĕ полĕ, вилмеçт полĕ! Орау. Кĕнеке хытти çине хунă кăвак хут (если красная, то «хĕрлĕ хут») хăш-хăш çĕртре уйăрлнă. Известная (синяя, красная) бумага на переплете книги местами поотклеилась. КС. Кунĕн-çĕрĕн кĕнеке çинче (за книгами) ларать. Альш. Мертлĕре тăхăр ял чӳкĕ кĕнеки пур, теççĕ. Дик. леб. Елиса кĕнеке хутве çавăрсанах, çыннисем каялла кĕнеке ăшне, хăйсен вырăнне кĕре-кĕрĕ лараççĕ пек, тет. Ск. и пред. 52. Кĕнеке çинче шуралса тем тĕрлĕ ăса вĕренет. || Поминание. N. Эпĕ вилсен, кĕнеке çине ӳкер.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

китап

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«книга». Заимствовано из русск. яз.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

кун кĕнеки, ç.я. Пулни-иртнине тата шухăш-кăмăла куллен-кун палăртмалли тетрадь; дневник. Çырнисене пĕтĕмпех ... пичетлесе кăларать (кун кĕнекисем, ... çырăвĕсем таранах). ТА, 1988, 10 /, 29 с. Кун кĕнекинче те çак фактсене кăшт-кашт палăртнă. КЯ, 7.10.1989, 3 с. Поэт кун кĕнеки çырса пынă. Х-р, 4.02.1997, 3 с. Çыравçă ... кун кĕнекисенче, аса илӳсенче Тайăра асăнмасăр иртмен. Т-ш, 1999, 5 /, 5 с.

Этимологи словарĕ (1996)

< рус. книга. Башк. кенәгә, як. кинигэ тоже русского происхождения. В татарском, как и во многих других тюркских языках, китап книга < араб. (Радл. Сл. II, 1374).
Существует поговорка: чăваш кĕнекине ĕне çинĕ. Что это означает? В дословном переводе: "Чувашскую книгу корова съела". Обратимся к Словарю Н.И.Ашмарина: Чуаш кĕнеки = çĕр-xyт. (Çĕp хут — одно из четырех отделений пищеварительного аппарата жвачных животных, например, коровы; представляет как бы ряд складок в виде листов книги; ср. рус. книжка — Часть желудка жвачных. — М.Ф. Отсюда чувашская поговорка: чăваш кĕнекине ĕне çинĕ. ТММ).
Производные формы: кĕнекелĕ/кĕнекеллĕ имеющий книгу(-и); кĕнекелĕх материал для книги; кĕнеке пус- то же, что кĕнеке çап- печатать книгу (-и); кĕнеке çаптар- понуд. ф. от кĕнеке çап-; кĕнекеçĕ книжник; кĕнеке тулĕ или кĕнеке хуппи переплет книги; кĕнеке тăпси или кĕнеке хыçĕ корешок книги (Ашм. Сл. VII, 255-257).
Согласно М.Фасмеру, праслав. *kъiniga, судя по книгочей, нужно возводить через др.-тюрк. *küinig, волжско-болг., дунайско-болг. *küiniv (уйг. kuin, kuinbitig) к кит. к'üеn свисток. Из дунайско-болг. заимств., вероятно, др.-венг. секейск. könyü, венг., könyv из др.-чув. *koniv, морд, konov бумага, из того же источника зап.-осет. k'iunugx (Фасмер ЭСРЯ II, 262-263). В своих заключениях М.Фасмер опирался на М.Рясянена, но тогда еще не было его "Этимологического словаря тюркских языков". В нем читаем: уйг. küjn свиток; др.-болг. *küjnig > венг. könyv книга; чув. кунĕ вышивание, морд, коньов бумага < кит. küan (Räsänen EWb., 307b). У Н.И.Ашмарина зарегистрировано слово коньй особый способ ткать. (Ретне рядно; особый способ ткать). Хорачка: икĕбä тĕртни кон'ы (Ашм. Сл. X, 287). См. Егоров ЭСЧЯ, 105; Федотов МИЭСЧЯ, 60-61.

Çавăн пекех пăхăр: