Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
лицо

лицевой
çаврака пит — круглое лицо
тăрăхла пит — продолговатое, овальное лицо
типшĕм пит — худое лицо
тулли пит — полное лицо
кӳпшек пит — полное лицо
шыçмак питлĕ çын — человек с одутловатым лицом
пит шăмми — скулы
пит сăнĕ — румянец
пит шăл — вытереть лицо
пичĕ хĕрелсе кайрĕ — у него покраснело лицо
мĕнле питпе курăнас? — с каким лицом показаться? (о чувстве стыда)

2.
щека
ачан пичĕсем улма пекех — щечки у малыша как яблочки
питрен çупса яр — дать пещечину, ударить по щеке

3.
поверхность, лицевая сторона чего-л.

верхний, лицевой
сĕтел пичĕ — столешница, поверхность стола
пукан пичĕ — сиденье стула
Çĕр пичĕ — поверхность Земли
пусман пит енĕ — лицевая сторона материи

4.
фасад, передняя часть чего-л.

фасадный, передний
çуртăн пит енĕ — фасад дома
пушмак пичĕ тӳмеллĕ — спереди на башмаках есть пуговки

5.
корка, корочка
çăкăр пичĕ — верхняя корка хлеба
икĕ питлĕ çăкăр — хлеб с отставшей верхней коркой

6.
переплет
кĕнеке пичĕ — переплет книги

7.
наволочка
наперник
чехол
минтер пичĕ — наволочка (подушки)
тӳшек пичĕ — чехол на матрас
тăваткал минтер, хăмач пит ан хур, аппа, лараймăп — фольк. зря ты, сестрица, подкладываешь мне подушку в кумачовой наволочке — недосуг мне сидеть у тебя

◊
пит супăнĕ —  туалетное мыло
хĕвел пичĕ — припек, солнцепек
хĕвел питти — припек, солнцепек
Кăмакара пиçменни хĕвел питĕнче пиçес çук. — погов. Что не испеклось в печи, на солнце не допечется.
пит пĕçер — позориться, срамиться
кĕççе пит — бессовестный, бесстыжий
питне кĕççе çĕленĕ — он потерял всякий стыд
пит çу — умываться
кушак пит çăвать, хăна килет — кошка умывается — к гостям (народная примета)

II.
то же, что питĕ II.

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

I.
очень
весьма
пит лайăх — очень хороший, очень хорошо

II.
лицо
наружность
пит-куç — все лицо вообще
пите-питĕн — лицом к лицу
вăл питĕнчен-куçĕнчен пит хитре пулнă — он был очень хорош на лицо
икĕ питлĕ — лицемер
пит çăмарта — лицо, щеки
пит çăмарта шăмми — скула
ура пичĕ — хребет плюсны
минтер пичĕ — наволочка
хурт питлĕхĕ — сетка (для пчеловода)

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(_пи_т, _пит'), очень; слишком. Истор. Выльăх-чĕрлĕх пит йышлă усранă. N. Масар пуçинĕн пит ĕçĕ нумай. Орау. Питех çияс килмеçт. Есть не очень хочется. Ib. Калаççĕ ăна, пит час-часах калаççĕ те. Туперккульос 14. Пит ачаш пулаççĕ, хăшĕ пит юнтарать (= йăлăнтарать), хăшĕ тата пит лăпкă, ăслă ача пулать. N. † Пĕрийомăн пусми пит пуставлă, атăсемпе пусса кĕтĕмĕр. Регули 1384. Вăлсен пит начарри çав анчах. Вăлсен пит начар çын çок. Ib. 1383. Мана пит кирлĕ. Питех кирлĕ мар халь. Ib. 1363. Пит тытаканах çок. N. Контан питех корăнмасть (= пит лайăхах корнмасть). КС. Пит чыс пурăнать вăл (аккуратно, чисто). С. Дув. † Хĕрĕ матур пулмасассăн, пит памаççĕ укçана. Ib. † Кăçалхи çул пăри пит пулчĕ, хĕвел тухăç енелле тайăлчĕ. N. † Аслă урам тăрăх çын пит çӳрет, эсир урам варринче ан тăрăр. ППТ. Питех çăмарта шутне тултармаллах мар пулсан (если не хватает), вара çăмарта çĕклекене парас çăмартана вăйçа параççĕ. (Сĕрен). Байгеева. Ама-çури анне манăн пит лайăхах марччĕ. Вăл мана, пĕр кăшт айăп пулсанах, е çаптаратчĕ, е çӳçрен туртатчĕ. Ачасемпе вылляма та питех ярасшăн марччĕ. Юрк. Эпир пит аякран килтĕмĕр. N. Çын, кĕтмен хутра пит ытла пыйтлансан, пӳкле вилĕмпе вилет. (Поверье). Якейк. Вăл япала питех те мар, эпĕ полсан она он чоль парса илес çок. В этой вещи особенного ничего нет, я бы за нее столько не дал. Хора-к. † Çакă ялăн хĕрĕсем ларасшăн та пырасшăн, питĕх пырас килет полсан, сорпан-масмак чиксе тох, уй-хапхине тохса тăр, хамăрах лартса кайăпăр. Сред. Юм. Пит палтăркка хĕр, девица нехорошего поведения. Ib. Ĕçлеме пит паттăр, сильный в работе. Ib. Пит ярăм хĕр тесе, вăрăм пӳ-çиллĕ, илемлĕ сăн-сăпатлă хĕре калаççе. Изамб. Т. Анчах юман пит ӳсет. СТИК. Ун патне пырса хăна пит пулас çук, питĕ хытă вĕт — тимĕр пăрçа. (Перестановка «пит» придает другой смысл этому выражению, а не оттеняет скупость этого лица). Вĕлле хурчĕ 4. Хăйне те питрех пăхаççĕ. О Японии. Çĕрле апат çинĕ вăхăт — питрех савăнăçлă вăхăт вара.

(_пи_т, _пит'), лицо. N. Икĕ аллипе питне тытса тӳсимасăр йĕрет, тет. N. Питĕнчен çиçсе ячĕ. Ударил в лицо. N. Сарă каччă памасан, питне тытса йĕрет-ĕçке. Байгул. Мĕн пăхатăр пирĕн пите? Пасарта хăмач курман-и? Мĕн пăхатăр пирĕн пĕве? Хусанта çурта курман-и? Сред. Юм. Пите пит çăвать, алла ал çăвать. (Поговорка). Ib. Алла ал, пите пит çăват. (Поговорка). Самар. † Улача кĕпе пит урлă, пирĕн тăвансем шыв урлă. || Щека. N. Ик хура хĕр пычĕ те, ик питĕмрен чуп турĕ. ЧП. Кив уйăхла тунă сăрасем, икĕ питме çапрĕ сăрăсем. N. Питĕсенче аш та çук. N. † Икăн-икăн (= иккĕн-иккĕн) пычĕç те, ик питĕмрен чуп турĕç. ЧП. Пĕр пичĕ уйăх, пĕр пичĕ хĕвел. Чаду-к. Упа пирĕн пăрува тытнă та, сылтăм енчи питне чĕрсе пăрахнă. Шел. 24. Ун пĕр пичĕ çийĕнче хĕвел тăнă выляса. N. Онта мĕлле питпе кайса кĕрес (с какой рожей). Якейк. Мĕн питпе эс мана паян пасарта халăх куçĕнче çапрăн. (Намăсран иртнĕскер, намăса пĕлменскер). Собр. Хăй намăс тăват, пите вăрăнассине пĕлмеçт, теççĕ. (Послов.). Орау. Хăйне хăй питне пĕçерчĕ (или: намăслантарчĕ, или: намăс кăтартрĕ). Ст. Шаймурз. Ятăр кайĕ ял çине, питĕр пиçĕ çын çинче. Шорк. Питне кĕççе çĕленĕ. Потерял совесть, стыд. || Припек (солнца). Ерк. 59. Шăрăх хĕвел питĕнчех пухă кĕрлет каçченех. Орау. Хĕвел питĕнче (на солнце) ăшă паян, сулхăмра шăнтать. N. Кавăн хăяр пекех хĕвел питĕнче аван ӳсет. || Сиденье (у стула)? Н. Байгул. † Атте пукан тунă чух, пукан питне савалаймарăм. || Лицевая сторона обуви до голенища. Янтик. Пушмак питне пит пăхăр, куçăр тухса ӳкес пек; кĕçĕр хĕрсе (= хĕрсене) пит пăхăр, хĕрсем тухса каяс пек. || Верхняя корка каравая. В. Олг. Çăккăр пичĕ хытмас куарсăр. Ib. Çăккăр икĕ питлĕ полчĕ. Ib. Çăккăр пичĕ килеччен, пока зарумянятся хлебы. N. Кăш чухне тĕпĕ те, пичĕ те çунса кайни лекет, ун пек чухне пĕр апат çиме те çитмест. || Адресная сторона конверта. N. Ку ахаль çыру мар, ку укçаллă çыру; авă питне «вунă тенкĕ укçа хут» тесе çырнă. || Страница. || Переплет. Сред. Юм. Кĕнеке хытă пичĕ. || Наволочка. Алших. † Тăваткăл минтер хăмаç пит, ан хур аппа лараймăп. || Поверхность (земли). Чăв. ист. 29. Çĕр пичĕ пит аслă.

неизв. сл. Отсюда: Пит-тури.

употребл. в качестве усилительной частицы. Городище. Пит-питĕ, прекрепкий.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

йөз, бит

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[pitj]
vizaĝo; fronta flanko
пит çу — lavi vizaĝon
типшĕм пит — maldika, seka vizaĝo
пит çăмарти — vango
пит шăмми — vizaĝa pometo
сĕтел пичĕ — tablotabulo, tabloplato
пукан пичĕ — sidplato
çĕр пичĕ — surfaco de la Tero
çăкăр пичĕ — panokrusto
кĕнеке пичĕ — bindaĵo de libro
минтер пичĕ — kusensako
икĕ питлĕ — duvizaĝa, hipokrita
хурт питлĕхĕ — abelista vualo
питле — kritiki
питлев — satiro
питлевçĕ — satiristo
питлеш — interkritiki, kvereli
питлĕх — masko, ŝirmilo

[pitj/pide]
tre
вăл питĕ хитре юрлать — li (ŝi) tre bele kantas
сана курма питĕ хавас — ŝi estas tre ĝoja vidi vin
эс(ĕ) питĕ маттур! — vi estas tre brava!

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «лицо», «физиономия»; 2. «лицевая сторона» (ткани); минтер пичĕ «наволочка»; питлĕх (букв. «для лица») «сетка пчеловода»; «заслонка»; уйг. бәт, кирг., казах., к. калп», ног., кумык., узб. бет «лицо»; тур. бет бениз «цвет лица»; алт. В пет, башк., тат. бит «лицо»; тат. бителек «сетка»; чув. икĕ питлĕ, кумык, эки бетли «двуличный», «лицемер».

пит шăлли, диал. пит шăли «полотенце для лица» (а для руки алшăлли, диал. алшăли), кирг. сӳлгӳ, узб., к. калп. сулги, тат. сӧлге, башк. hӧлгӧ, тат. касим. сэлэк «полотенце (личное)». От пит «лицо» + шăл «вытирать», «утирать»; ср. чаг., азерб., тур. сил «вытирать», «чистить»; тат. О сол «вытирать», «обтирать».

Çавăн пекех пăхăр: