Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

кнут, плеть, нагайка
кĕтӳç пушши — пастуший кнут
вăрăм пушă — пастуший кнут
кĕске пушă — плеть
чĕн пушă — ременная нагайка
пушă аври — кнутовищ
пушăпа çап — стегнуть кнутом
пушша виççĕлле явнă — кнут свит в три пучка
Атăл урлă вăрăм пушă выртать. (Пăр çурăлни). — загадка Через Волгу протянулся пастуший кнут. (Трещина во льду).

II.  (пуш)

1.
пустой, порожний
пушă кĕленче — пустая бутылка
пушă ещĕк — порожний ящик
пушă лав — порожний воз
машинăсем хуларан пушă таврăнчĕç — машины вернулись из города порожняком
çурт пушă ларать — дом пустует
Пушă хурана вут çине ан çак. — посл. Пустой котел на огонь не вешают.
Пушă алăпа кайиччен пашалупа кай. — погов. Коли в гости идешь, хоть лепешку возьми — все не с пустыми руками.

2.
свободный (от дела), праздный, незанятый, досужий

свободно, праздно
пушă вăхăт — свободное время, досуг
пушă кун — незанятый день
кунпа пушă чух аппалан — занимайся этим в свободное время
вăл пушă мар — он занят
мĕн пушă çӳретĕн — что ты ходишь без дела?

3.
свободный, незанятый
пушă çĕр — пустошь
автобусра пушă вырăнсем пур-и? — есть ли в автобусе свободные места?

4.
свободный, просторный
калуш пушă — галоши велики

5.
слабый, не тугой

слабо, не туго
тевĕш пушă — тяж у телеги слабый
тĕвве пушă çых — слабо завязать узел

6. перен.
пустой, тощий
пушă енчĕк — тощий кошелек

7. перен.
пустой, нестоящий, бессодержательный
пушă калаçу — пустословие
пушă сăмаха мĕн каламалли пур! — стоит ли болтать пустое!

◊
пушă арман — пустомеля
пушă пичке — пустозвон, пустослов
пушă япала — вздор
пушă параппан çап — бить баклуши
пушă уйăх — март

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

I.
пустой, свободный
слабый
пиçиххи пушă çыхрăм — я слабо подпоясался
пушă хир — пустыня
пушă уйăх — март

II.
плеть
кнут
вăрăм пушă — пастуший кнут
пушă аври — кнутовище

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

пошă (пушы̆), (пожы̆), пустой, порожний. ФТТ. Шу патне кайнă чух çын патне пушă витрепе кĕрсен, кил хуçи малалла каяймасть. Ск. и пред. 104. Тытрăм, тытрăм! Ăçта вăл? Тытрăм пушă параппан, чĕлхен кăпăк сăмаххи. Шумш. Пошша хирĕç полсан, телей полмасть, теççĕ. V. S. Пушă япала, вздор. || Праздный, противоп. непраздный. О заступл. Вăл пушă мар (она непраздная, т. е. беременная). Унăн çийĕнче пур. || Свободный. Эльбарус. Хĕл польтин хĕлле те эпир, пошă кон полсан, Пишонпа вылляма пуçлаттăмăр. Трхбл. Арманă пуши? Обдирка свободна? Юрк. Пушă вăхăт пулсан, çыру яма тăрăш. Ачач. Уй, сыпмалли çук чух, чĕлĕмне пушă тăрăтмасть Тимуш ашшĕ. НТЧ. Пушă мар халĕ. Теперь (мне) недосуг. N. Эсĕ пушă-и-ха? У тебя сейчас есть свободное время? || Слабый (напр. о кольце, неплотно сидящем на пальце и пр.). N. Ку калуш мана пушă (велики, свободны). ЧП. Кĕмĕл çĕрĕ, мерчен куç, пушă пулчĕ вăта пӳрнене. || Вхолостую (о стрельбе). Ст. Шаймурз. Ку ача пăшала пушă кăна персе ярат та, шуйтан ачисем каяççĕ çав пушă пăшал хыççăн. || Впустую, без результата, понапрасну. Альш. Манăн чĕнӳ çак пултăр, йыхрава пушă ан тăвăр. Чăв. й. пур. 6°. Ваçка старастана хăй ăсăпе: Çипирех ярăпăр, тенĕ, çапла вара вăл шухăшланни пушă пулнă. Ib. 5°. Вара вăл шухăшланни пушах юлчĕ (не исполнились его намерения). Чуратч. Ц. Унта ларсан-ларсан, эпĕ пĕр уланкă тытрăм. Ыттисем пушах, ним те тытайман. ЧП. Пушă лар, сидеть без дела. || Альш. † Ах, тетеçĕм, тетеçĕм, аллăнта аллă сум укçу пур, сума та çĕр сум укçу пур, пукане пек йăмăкна пушша ан хăвар, илсе кай.

(пужы̆), кнут. ТММ. Пушă, пуш, кнут. — Различаются: вăрăм пушă, кĕске пушă. Части кнута: аври, кнутовище; пăлтăрка, ремешок на кнутовище; чĕн, ремень; йăлă, петля кнута; тĕп, кут, основа кнута, его толстый конец; тӳлем, узел у тонкого конца (их бывает много); вĕç, конец; хĕлĕх, волос. Термины витья кнута: кантралатса яв, пĕтĕрсе яв; сулахай яв, вить от левой руки к правой; сылтăм яв, вить от правой руки к левой; виççĕлле яв, вить в три веревки и т. д.; чăмăрла яв, вить кругляшом; лаптак яв, вить плоским; кустар, привить дополнительную веревочку к имеющимся, обычно при ремонте; хĕлĕх яр, привязать к концу кнута волос. Ст. Чек. Çапла пĕлмен пушă хăна çавăрăнса тивет, теççĕ. Кан. Унтри мучи те пушшине хулпуççи урлă тăсса, туйи вĕçĕпе çăпатине шаккаса иртрĕ. ТММ. Ырă ута пĕр пушă, ырă çынна пĕр сăмах. Орау. Пăрса явнă пушă (свитый из крученых веревок, кантăра) лашана пĕтĕмпе хăпарта-хăпарта кăларать. Ала 59. Вуник юплĕ чĕн пушă. СПВВ. БМ. Пушă, пышă, кнут. N. Евчĕ малтан хĕр ашшĕ-амăшĕпе калаçат, ыйтат панине, паманнине. Пама шухăшлаççĕ пулсан, ача ашшĕсем евчĕ патне юлаççĕ, евчĕ, пушă илсе, хăтана каят. Хĕрне ашшĕсем панче пӳртре тĕл пулсан, ăна пушăпа çапса калат: çак пушăран çак хĕр ан уйăрăлтăр, тет (а кнут принадлежит жениху). Туй. Пĕтĕмпех килĕшсен, евчĕ хĕр ашшĕсем патне пушă пăрахса хăварать; пушă пăрахни килĕштернине, сăмах улăштрма кирлĕ маррине пĕлтерет. Ib. Хĕрпе качча кам-та-пулсан сивĕтсен-тусан, пушине евчĕ патне киле леçсе пăрахаççĕ. Ăна: пушă тавăрнă, теççĕ (унтан вара ĕç пăсăлать). Регули 1408. Ку пушă вирлĕ çыпăçмалла. || Нагайка. Сред. Юм. Пушă — лашана йоланатпа çӳренĕ чôхне çапмалли кĕске чĕн чăпăрка.

пуш (-ж-), стрелка лука. Хурамал. Сухан пуши, стрелка лука. Хорачка: сођан п¬ошши. Якейк. Сохан пуши — длинный стебель, на верхушке его семена. Пахча çим. 8. Сухан вăррине тăвас пулсан, пуша кайнă çеçкене пулса çитечченех тăратас пулать, вĕсенчен вара сухан вăрри пулать.

(пужы̆), пуще. N. Лайăх асту, ан шăнтах; пушах пулĕ тепĕр хут ӳслĕк ерсен. N. Ăна курсан эпир пушах хăрама пуçларăмăр. КС. ЧС. Пушăран пушă, нумайран нумай виле пуçларĕç (скотина). N. Пит начар пулсан пушăран пушă пулсан, тытса курмала мар-и сана?

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

камчы (плеть)

,пуш буш (пустой)

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[puĵo]
malplena, vaka
пушă витре — maplena sitelo
пушă вырăн — libera loko
пуш вăхăтра — en libera tempo
вăл пушă мар — li estas okupita
пушă хир — dezerto
пушат — malŝarĝi, liberigi
тавара пушат — malŝarĝi varon

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, пуш 1. «пустой», «порожний»; 2. «свободный», «незанятый», «досужий»; МК, уйг., азерб., туркм., тур., кирг. бош, узб., тат., башк. бушпош, хак. пос «пустой», «порожний», «свободный».

«кнут»; хак. поза «вожжи».

Çавăн пекех пăхăр: