Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
насыщаться, наедаться, напиваться
утолять голод, жажду
çисе тăран — наесться
ĕçсе тăранаймастăп — не могу напиться

тăрана пĕлми —
1) ненасытный, прожорливый
тăрана пĕлми кăвакал — прожорливая утка
2) ненасытно, прожорливо
тăрана пĕлми çи — есть прожорливо

тăраниччен çи — наесться досыта, до отвала
тавтапуç, мăй таранах тăрантăм — спасибо, сыт по горло
Пĕçерекен пăспа тăранать. — погов. Стряпуха и запахом сыта бывает.
Çын пани тутанмалăх, ĕçлесе илни — тăранмалăх. — посл. Угощения хватит лишь отведать, а заработанного— чтобы наесться досыта.

2.
кормиться, питаться

тăранса пурăн
1) питаться чем-л., употреблять в пищу что-л.
сăсар шăшисемпе тăранса пурăнать — куница питается мышами
2) добывать пропитание
зарабатывать на жизнь
вăл хăй вăйĕпе тăранса пурăнать — он сам себе зарабатывает на жизнь

3.
пропитываться (влагой)
шывран тăранса çитнĕ çĕр — переувлажненная земля

4.
насыщаться
быть насыщенным
тăраннă ирĕлчĕк — хим. насыщенный раствор

5.
с деепр. др. глагола
передает предельную степень осуществления выражаемого им действия:  
выляса тăран — наиграться
кулса тăран — вдоволь насмеяться
çывăрса тăран — выспаться
çывăрса тăранайман ача — невыспавшийся ребенок
ку чечекĕсем курса тăранмалла мар — нельзя наглядеться на эти цветы

6. разг.
надоедать
вăл вăрçнине итлесе тăрантăм — мне надоело слушать его ругань, я по горло сыт его руганью

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

то же, что тăракан, прич. наст. вр. от гл. тăр. Юрк. Хампа пĕрле тăран ача патне выляма кайрăм. Сред. Юм. Пĕр май кая-тăран çын тĕлне те пĕлмес-мĕн-çке о çын. Удивительно, что не знает, где дом такого человека, к которому часто ходит. Ib. Киле-тăран çын. Человек который часто ходит. Ib. Пĕле-тăран çынпа сăмахласан та сăмах килĕшет. Со знакомым человеком о чем-угодно можно поговорить. Ib. Кора-тăран çынах çапла олталать-çке ĕнтĕ. С человеком, с которым часто видимся, и тот обманывает. Ib. Илте-тăран япалана та манать-мĕн-çке о çын. Оказывается, человек забывает и то, что он часто слышит. Т. Григорьева. Тайăла тăран пуçа хĕç витмест, теççĕ. (Послов.).

(ты̆ран), наедаться досыта, насыщаться. Рак. Пĕр тăрансан, ача чулĕ те çиейместĕп, тесе каларĕ, тет, сĕтел хушшинчен тухсан, Микка арăмĕ. N. Пĕчĕк ача амăшин чĕччине ĕмсех тăранат. Изамб. Т. Ешке çисе те тăранмалла мар тутлă пулат. || Довольствоваться, кормиться, питаться. Изамб. Т. Акă хăш-хăш тĕлте улма пахчипех тăранса пурăнаççĕ. Сред. Юм. Çилпе тăранса порăнмас вит. Ветром не кормится ведь. || Юрк. Укçаран тăрана пĕлмерĕ. || Получать полное удовлетворенне. М. Сунч. Выляса тăран, наиграться. См. сулăн. Алших. † Çисе тăранайми çĕр-çырли курса тăранайми хамăр тăван. Юрк. Карташ шăлса тăраканни тутар, арăмĕпех пурăнат: вĕсемпе калаçса тăранаймастăп. N. Ярăнса (çӳресе, ишсе, вуласа) тăрантăр-и? Накатались ли вы? || Наглядеться (досыта). ЧП. Атте-анне пиртен тăранмасть. N. † Калаçса уйрăлми çичĕ ют, курса куç тăранми атте-анне. ЧП. Курса куç тăранми хамăр тăван. Образцы. Çуларăм пуçма, турарăм, куçăм тăранах курмарăм. N. Пирĕн тăван аякра, пĕрре курса куçăм тăранмарĕ. Ск. и пред. чув. 14. Унăн сăпатне амăшĕ пăхса тăранайман. N. Тăвантан тăван тăранни çук. || Быть довольным. N. Пуррипе тăранман çын (недовольный). || Получать жертвоприношения (о киреметях). Панклеи. Виçĕшне: Мăн киремете, Чĕне ту киремете, Поляртана пĕтĕм сорăм асăннă. Ыттисем ялăн-ялăн анчах тăранса порăннă. || Пресытиться. Изамб. Т. Эсĕ вăрçнине илтсе тăраннă ĕнтĕ (надоело). || Пропитаться, упитаться. Баран. 8. Çĕрĕ шывран тăранчĕ.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

туенырга, тукланырга

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[toran]
satiĝi (satiĝu)
çисе тăран — satnanĝi
тăраниччен çи — manĝi ĝissate
тăрантар — satmanĝigi

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«насыщаться», «наедаться досыта»; тăрантар «накормить досыта»; др. тюрк. moд, алт. В тос, тефс. XII—XIII вв., уйг., кирг., казах., алт. В тойтуй, к. калп., ног. той, тойын, азерб., тур., туркм. дой, башк. туйын, якут. тот «насыщаться»; кирг. тойдур, казах., к. калп., ног., алт. В тойдыр, тат. туйдир, башк. туйзыр, тур., туркм. доюр, азерб. тойдур насыщать», «накормить досыта».

Çавăн пекех пăхăр: