Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
деньги

денежный
вак укçа — мелкие деньги
выляв укçи — выигранные деньги, денежный выигрыш
преми укçи — премиальные (деньги)
суя укçа — фальшивые деньги
хут укçа — бумажные деньги
укçа системи — денежная система
укçа выляса ил — выиграть деньги
укçа тӳле — платить деньги
укçана перекет кассинче усра — хранить деньги в сберегательной кассе
Укçапа чыслăх пĕр енчĕке кĕмеççĕ. — погов. Честь и деньги в одном кошельке не умещаются.

2.
монета
авалхи укçа — 1) старинные деньги 2) старинная монета
кĕмĕл укçа — 1) серебряные деньги 2) серебряная монета
пăхăр укçа — медная монета, медяк
ылтăн укçа — 1) золотые деньги 2) золотая монета, золотой

3. собир.
денежные платежи, взносы
ĕç укçи — заработная плата
хулам укçи — калым за невесту
член укçи — членский взнос
страховка укçи — 1) страховые взносы 2) страховая премия

◊
укçа курăкĕ — бот. ромашка
укçа ту — делать деньги, зашибать деньгу прост.
укçа çап — делать деньги, зашибать деньгу прост.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

окçа, деньгн. N. Эп те сан пекех кăçал хам укçапа сĕт илнĕ (покупал). Регул. 1091. Эп окçашăн ĕçлетĕп. IЬ. 1326. Ман окçампа ослам тăвать. Хава окçишăн пит макăрчĕ. IЬ. 1540. Эп хам окçа çинчен (на свои деньги) илтĕм. Чăвйп. 26. Хăй тыррине çимен, сутса, укçа туса тăнă. Ч. С. Ку хура укçасене ăçтан тупрăн тата ачам? терĕ. (О деньгах киремети). N. Хай пурлăхне сутса, укçа туса (выручив д.). N. Укçа чул кастарать. (Послов.). Н. Шинкус. Тет. Сирĕн кил-çурта пĕтĕмпех пасса пĕтернĕ, ют турă укçисем пăрахса тултарнă... Нюш-к. Халь у (эти) укçасене шуйттан аллинче, теççĕ. К. С. Пĕр çĕр теннĕк ытларах укçа тытма шутларăм выльăхсенчен. Изамб. Т. Епле, укçа (страховые деньги) тухмалла-и? Мĕн чухлĕ-ши? Собр. 353. Ылттăнтан укçа çаптартăмăр (велели начеканить). † Ала, 58. Хамăр ялсен хĕрĕсем укçа çинче палăрмасть (все в доньгах). Альш. Авалхи кайман укçа, старинная монета (или деньги), которая(-ые) уже вышла(-ли) из обращения. Козм. Ĕлĕххи çынсем: укçа пытарсан, вилсен, укçа çуттине пурăнатнăр, теççĕ, тет. Регули 1521. Лаша лайăх, çамрăк вăл, окçа тăрать. Регули, 1081. Эп он окçи çинчен (за его счет) илтĕм. IЬ. 1101. Окçам çок, утăм лайăхчĕ. Янтик. Сан укçа пур-и? Пар-ха мана пĕр-икĕ пус (спрашивает тогда, когда спрашиваюшему самому нужны деньги). Сан укçу пур-и? Укçу пулсан, кай! Говорят, когда человек хочет ехать куда-ннбудь, и хотят удостовериться, есть ли у него деньги. IЬ. 1268. Эй окçан (деньгами) памăп сана, таварăн (таварпа) парăн. IЬ. 1324. Вăл ман окçама (окçамăран) илчĕ. N. Укçаран пурăнап-халь, аптрамасп. Деньги у меня пока есть, ничего, проживу. N. Эсĕ çак укçапа (на ати деньги) юсма (лестницу) тугарса кил. Етрухин, Цив. Авалхи çынсем укçа пăрахни. Авалхи çынсем епле каска пуканне пуççаннă. Çакă пуççапу пирĕн ялтах пулнă, Кивĕ Енккассинче, Çутри касра. Çутра пĕр карчăкпа ватă упăшки пулнă, усен ача-пăча пулман. Çавсем килĕнче кĕлĕ теекен тӳркĕлли пулнă, çавсен каски пуканĕ ăшĕ хăвăл пулнă, çӳлĕш пĕр аршăна яхăн. Çакă пукан ĕлĕкхи ĕмĕрхи, пĕр 2 çĕр çула яхăнхи пулнă, вара ялта кам шыçă чирĕпе, кăшне асат хуçнă, е урисем тукмак пек шыçсан, вара усен юмăçи çанта тӳркĕллине пуççапма, парне кӳме, каски пуканĕ ăшне укçа яма хуша-хуша янă, тӳр кĕлли парни пăкани тунă, уна питĕ лайăх тумлантарса, вĕтĕ кĕмĕл тенкĕсем, нухратсем çакнă. Çапла вара, çакă каска пуканне пуççапма кайсан, пăканнне каска пуканĕ çумне тăратнă, ăшне укçа янă. Çакă парнесене кӳни ĕлĕкхи чăвашсен килĕнчи чирленĕ çын чунне вилес вырăнне пулнă; вăл акă епле пĕлтернĕ: чăвашсен е пĕри-пĕри чирлесен, шыçă е асат хуçа пуçласан, вара вĕсем каланă: ĕнтĕ тӳркĕлли килсе кĕчĕ; пĕр киле кĕрсен, пĕтерĕ ĕнтĕ вăл, вĕлермес çине килсе кĕрекен мар вăл. Часрах, çак чуна асанлантарнине курсан, чун вырăнне пăкани туса, кайса, лартнă, укçине каска пуканне янă. Ĕлĕк, çын вилсен, виллс укçа паннине пĕлтернĕ. Çапла тӳркĕлли ыйтнă чун вырăнне пăкани чирленĕ ячĕпе лартнă. Çынни çапах та черлеймен, çакă чирсемпех асапланса вилнĕ, вара кил-йышсем каланă: эй мăрăнтан (чит: мăнтарăн) тӳрĕ кĕллийĕ, пирĕн парнене хапăл илмерĕ, çын чунех кирлă пулчĕ пуль! тесе шухăшланă. Çапла тӳркĕлли ял хушшинче питĕ пысăк пăхăнтару пулнă, теччĕç ваттисем. Сред. Юм. Укçан хулхине касман. Укçан хулхине касман, тесе, укçана, çĕтсен те, шыраса тупас çук, тесе калассине калаççĕ. N. Ĕлĕххи çынсем: укçа пытарсан, вилсен, укçа çуттипе пурăнатпăр, теççĕ, тет. Орау. Кăсяри укçа кăшкăрать вĕт вăл. Пирĕн кăсяра укçа тăрналла кăшкăрать вĕт вăл. Кăсйинчи укçа чикет пуль (т. е. когда заведутся деньжонки, то так и подмывает их истратить). Собр. 85. Чӳл-Хулара укçа салатакан усал пур, тет (чорт, раздающий деньги).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

акча

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[ukŝja']
mono
вак укçа — monero(j)
суйа укçа — falsa mono
ман çумра укçа çук — mi ne kunhavas monon
укçасăр нимĕн те илеймĕн — sen mono oni nenion povas eĉeti
ĕç укçи — laborpago, salajro
пăхăр укçа — kupra monero
укçа-тенкĕ — mono, financoj

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«деньги»; укçа-пухча собир. «деньги»; АФТ акча «серебряные монеты»; кирг., алт. В, тур., тат. акчаахчаокча, казах., к. калп., ног., тув. акша, башк. акса «деньги». Образованы от слова ак «белый» и аффикса уменьшительности -ча, следовательно, акча — «нечто беленькое», «беленькая вещичка»; ср. тур. акча «беленький», «беловатый»; по-видимому, первоначально так назывались только серебряные монеты; ср. азерб. агча-говаг, тур. акча-кавак «серебристый тополь»; Рамстедт возводит слово укçа к др. тюрк., ағы «драгоценность», «сокровище» (TLT 159—160). Чув. пухча бoғчa, казах., диал. бокша, тат. букча «сумка», «сумочка», узб. С букча «тюк», «свёрток», «связка»; алт., тел. покчо «чемодан» (Радлов); из перс. (бугче) «котомка», «узел», «свёрток».

Çавăн пекех пăхăр: