Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

авăртăн

страд.
молоться, размалываться
нӳрĕ тырă лайăх авăртăнмасть — сырое зерно плохо размалывается

нӳр

см. нӳрĕ

нӳрĕ

(нӳр)

влага, сырость

нӳрĕ

влажный, сырой

нӳрĕ

влажно, сыро
тăпрарн нӳрĕ — почвенная влага
нӳрĕ хăйăр — влажный песок
нӳрĕ тытни — влагозадержание
ку ӳсентăран нӳрĕре юратать — это растение любит влагу
пулĕмре нӳрĕ — в комнате сыро
çанталăк нӳрĕ тăрать — погода стоит сырая
нӳрĕ çап — пропитываться влагой, становиться влажным, сырым
утияла нӳрĕ çапнă — одеяло отсырело

пăчăх

3.
преть, тлеть
нӳрĕ ыраш пăчăхать — сырая рожь преет

суйлан

I. страд.

1.
отбираться
сортироваться
нӳрĕ тырă лайăх суйланмасть — сырое зерно не отсортировывается как следует

циклон

циклонный
циклонический
нӳрĕ циклон — влажный циклон
сивĕ циклон — холодный циклон
тропик циклонĕ — тропический циклон
циклон тăрăхĕ — циклоническая зона

шăршă

1.
запах
аромат
ăша пăтратакан шăршă — тошнотворный запах
виле шăрши — трупный запах
витĕр çапакан — шăршă острый запах
йывăр шăршă —смрад, дурной запах
роза шăрши — аромат розы
çуркунне шăрши — аромат весны
тутлă шăршă — аромат, благоухание
усал шăршă —отвратительный запах, вонь, зловоние
шăршă органĕсем — органы обоняния
шăршă пĕлни — нюх, чутье
шăршă пĕлекен йытă — собака с хорошим нюхом
шăршă туйни — обоняние
çăкасенчен пыл шăрши кĕрет — липы пахнут медом
усал шăршă сар — смердеть
нӳрĕ шăршă кĕрет — тянет сыростью

варкăш

II. глаг.

1.
веять, дуть (о ветре)
тянуть, нести (напр. холодом)
ăшă çил варкăшать — веет теплый ветерок
çырма тăрăх нӳрĕ сивĕ варкăшать — по дну оврага тянет сыростью

туртăн

8.
куриться
нӳрĕ табак начар туртăнать — сырой табак плохо курится

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

нӳрĕ

влажный
йĕпе — мокрый
нӳрĕрех — сыроватый

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сулхăм

солхăм (сулhы̆м, солhы̆м, солҕы̆м), прохлада, тень; прохладный, тенистый. N. Хăмла-çырли йывăççи вăйлă, çĕнетнĕ хура çĕре юратать. Нӳрĕ вăтам, кăшт сулхăм, çил тивмен вырăн кирлĕ. Сивве чăтаймасть, çавăнпа хĕлле юр айне пытармашкăн авса çыхас пулать. СПВВ. ТА. Сулхăм = ĕмĕл. N. Сулхăм тăвас — устроить защиту от жары. (В Сред. Юм.— солхăн ту). N. Кунта сулхăм çук! Здесь нет прохлады, тени. || Зонт (но сулхăн = прохлада). Шугуры Ц. См. сулхăн.

кăпăшкалат

разрыхлять. N. Тарăнтарах сухаласа, хытăрах кăпăшкалатнă çĕр çинче нӳрĕ те (и влага) ытларах тăрать.

шур хуртлан

наполняться особыми гусеницами. Торх. Вĕлле тĕпĕ чĕрĕ (нӳрĕ) пулсассăн, шур хуртланать, çав хуртсем лĕпĕленме тапратаççĕ.

нӳрĕ

сырой, влажный. Якейк. Пшкрт. Нӳрĕ (н'ӧ_рэ̆), влажный. О сохр. здор. Нӳрĕ вăхăтра, в сырую погоду. N. Кĕпине нӳрĕллех (или: нӳррипех) тăхăнат (сырую, не высохшую). || Влага, сырость. Ib. Вăл курăк нӳрре юратать. ПМП. Çĕре çимĕç ӳстерме нӳрĕ патăр! || Ленивый неподвижный. Пшкрт. Нурĕ çын, вялый.

нăтăртат

(ны̆ды̆рдат), хрустеть (напр., орех на зубах). Чебокс. N. Чĕрĕ холла ава пуçласан, нăтăртатать. Ib. Нӳрĕ сăран, авсан, нăтăртатать. Анат-Кушар. Çуна нăтăртатса килет.

лутăрка

(луды̆рга, лоды̆рга), мять, разминать; ломать; мучить. Кан. Тăлаварине лутăрканă пекех лутăркарĕç. N. Ӳт-пӳне нӳрĕ тутăрсемпе лутăркаса шăлмалла, пуçĕ çине сив шыв ямалла. Бес. чув. 3. Эсир лашăра ĕçпе ытла лутăркатăр (мучите работой). Календ. 1903. Малтан тулта юрпа лутаркас пулать, унтан тăлапа сăтăрас пулать (замерзшего). См. лӳтĕрке. Скотолеч. 7. Тата икĕ енчен те хытă сĕркелесе, хырăмне лутăркас пулать. Ib. 13. Чирлĕ лашана лайăхрах лутăркаса шăлкалас пулать. Сред. Юм. Лôтăрканă (или: лôчăрканă) тесе, çĕн тотăра хутласа ватса пĕтернĕ пôлсан (весь измяли) калаççĕ. КС. Кушак çурине ма лутăркан (что ты мнешь, что мучишь), пăрах, ачам! Б. Олг. Яла кĕрсе, лотăркаса (насильственно) çăккăрсам исе кайса, пит харсăр (нахально) çӳресе тотарĕсем (лашманы). Хурамал. Кĕпене лутăркаса ух (стирать сильно растирая). Регули 1330. Çамрăклах латăркарăм (лошадь измучил). СПВВ. Х. Лутăркас, лучăркас, лӳчĕркес. СТИК. Мĕскер унпа çыхланан (связываешься), вăл сана лутăркасах пăрахат (он тебя изомнёт).

мĕшĕркки

(_мэ̆_жэ̆_ркки), вялый, слабый, нерасторопный. Торх. Мĕшĕркки = нӳрĕ çын, вялый человек. См. мĕштĕрки, мĕштĕркке, мĕштĕркки, мĕшĕлти, мĕшĕлкки, мĕшĕлке, мешĕлкке.

вăчăлтат

зудеть, свербеть. Курм. || Шорк. Нӳрĕ вотă хотсан, полене пуçĕсенче шыв вăчăлтатать (шипит). См. вĕчĕлтет.

вĕлле хуппи сăмси

козырек улья (для предохранения от сырости), береста в виде козырька, прибиваемая к верхней поверхности верхнего вĕлле хуппи. Если улей имеет вид козырьковатый, с наплывом, то козырька не делают. Турх. (Курм.). Вĕлле хуппи нӳрелсе, йăвине нӳрĕ çапасран хупă çине, сăмсалантарса, хурăн хуппи çапаççĕ (тонкими дерев. гвоздями).

вар

(вар), зарывать. Ч. С. Аçа çапса вĕлернĕ çынна çĕре варса (зарывая в землю), пăртак сывлăш тухмалăх шăтăк хăварсан, чĕрĕлет, тет. М. Д. Хумăш тĕпне кайса вар (зарой). Изамб. Т. Çĕр айне укçа вараççĕ. Зарывают в землю деньги. Вĕлле хурчĕ. 10. Çак çӳп-çапсене, хурт виллисене çĕр айне варас (пытарас) пулать. НТЧ. Пыршисене (овечьи) çĕре чавса вараççĕ. (Моленье киремети). Орау. Хурт тытакансам малтанхи хурт çăвăрне яланах пылчăка вараççĕ, тит. Альш. Унта-кунта çынсем ушкăн-ушкăн çӳреççĕ сӳнтерсе: ăçта тăпра сапаççĕ, ăçта тăпра ăшне вараççĕ (на пожаре). Хыпар. № 21, 1906. Илнĕ кунах, тĕклĕ-хурлăхан вăрлăхĕсене нӳрĕ çĕрне тултарнă ешчĕк ăшне акрăм та, ешчĕкне юр ăшне варса хутăм. Сиктер. † Тăван аппа пухрĕ, шур тутăрпа çыхрĕ, варăш тĕпне варчĕ. Байгул. Амăшĕ çисе ярсан, ку мĕн пур пек шăмăсене пурне те пуçтарчĕ, тет те, шурă тутăрпа чӳркесе, хăмăш варрине кайса варчĕ, тет. Сир. 116. Эпĕ юр шывĕпе çăвăнса тасалса алăсене шап-шурă туса хурсан та, çапах эсĕ мана пылчăк çине вăрса (в рукоп. варса) кӳртĕн, хам çийĕмри тумтирĕме хамран чĕрĕнмелле тăвăн. || В перен. см. N. Чаплăлăхăма çĕре вартăр. || Смешивать? СПВВ. НК. Ăслапа çĕпрене варса йӳçĕтеççĕ те...

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

влага

сущ.жен. (син. сырость)
нӳрĕ, нӳрĕк; почвенная влага тăпрари нӳрĕк; воздух насыщен влагой сывлăш питĕ нӳрĕ

влажный

прил. (син. сырой; ант. сухой), влажно нареч.
нӳрĕ, йĕпе; влажная почва нӳрĕ тăпра; влажная одежда йĕпе тумтир; обтереться влажным полотенцем нӳрĕ ал шăллипе шăлăн

компресс

сущ.муж.
компресс (ыратнă çĕре хуракан нӳрĕ çыхă); холодный компресс сивĕ компресс; наложить компресс компресс хур

мокрый

прил. (ант. сухой)
йĕпе, нӳрĕ, исленчĕк; мокрая одежда йĕпе тумтир; мокрая погода йĕпе-сапа

сырой

1. (син. влажный; ант. сухой) нӳрĕ, нӳрлĕ, чĕрĕ; сырой воздух нӳрĕ сывлăш
2. (ант. варёный) чĕрĕ, пĕçермен; сырой картофель чĕрĕ çĕр улми

сырость

сущ.жен.
нӳрĕ, нӳрĕк, нӳрлĕх; в комнате сырость пӳлĕмре нӳрĕ

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

влажный

нӳрĕ, нӳрлĕ, нӳрĕк, йĕпе (куç).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

веять

несов. 1. (дуть) вер, варкăш; веет тёплый ветерок ăшă çил варкашать; 2. обычно безл. çап, кил, сарăл; с поля веет запахом сырой земли уйран нӳрĕ çĕр шăрши çапать; от песни веет нежной грустью юрăра ачаш салхулăх сисĕнет; 3. (развеваться) вĕлкĕш; веют праздничные флаги уяв ялавĕсем вĕлкĕшеççĕ; 4. что и без доп. (очищать зерно при помощи ветра) сăвăр; (при помощи решета, веялки) алла.

влага

ж. шыв, шĕвек; нӳрĕк, лăм, нӳрĕ.

влагозадержение

с. нӳрĕ тытни.

влажный

прил. йĕпе, нӳрлĕ, нӳрĕ, чĕрĕ; влажная земля нӳрĕ çĕр; влажный воздух чĕрĕ сывлăш; влажные глаза йĕпе куç.

гнилой

прил. 1. çĕрĕк, çĕрнĕ, çĕрĕшнĕ; (о дереве) янкар; (о яйце) сăпăрчăк; (о воде) шăршлă; гнилое яблоко çĕрĕк улма; 2. (сырой, дождливый) йĕпе, йĕпе-сапа(ллă), нӳрĕ; 3. перен. (порочный) çĕрĕк, çĕрĕшне; гнилая теория çĕрĕк теори.

забраться

сов. 1. (вскарабкаться наверх) хăпар, улăх, хăпарса кай, улăхса кай, хăпарса лар, улăхса лар; забраться на дерево йывăç çине улăхса кай; забраться на кузов машины машина кузовĕ çине хăпарса лар; 2. (залезть вглубь) кĕрсе кай (е лар, вырт); забраться под одеяло утиял айне кĕрсе вырт; 3. (проникнуть — о ветре, дожде, холоде) çап, кĕрсе кай; сырость забралась под одежду нӳрĕ тумтире витĕрех çапнă; 4. (уйти, уехать далеко) кай, кĕр, пырса тух (е кĕр); мы забрались в глубь леса эпир вăрмана шалтан шала кĕтĕмĕр.

коробить

несов. 1. что (делать неровным, кривить) аврăçтар, кĕрмĕштер, хайшăлтар; жар коробит сырые доски нӳрĕ хăмана вĕри аврăçтарать; 2. кого, перен. кăмăлсăр ту, кăмăлсăрлат, кăмăла пăс (е хуç), чуна тăвăрлат; меня коробит от несправедливости тĕрĕсмарлăх манăн кăмăла хуçать.

понести

сов. 1. кого-что йăтса кай, çĕклесе кай; понести ребёнка домой ачана киле йăтса кай; 2. кого-что (некоторое время) йăтса (е çĕклесе) çӳре; 3. кого-что и без доп. (помчать — о лошади) ĕрĕх, ĕрĕхсе кай; лошадь испугалась и понесла лаша хăранипе ĕрĕхсе кайрĕ; 4. кого-что (напр. о ветре) илсе пыр (е кай); ветер понёс лодку çил кимме илсе кайрĕ; 5. безл. что (о холоде, ветре и т. п.) вĕр, кĕр, сап; понесло утренним ветерком ирхи çил вĕре пуçларĕ; понесло сыростью нӳрĕ çапа пуçларĕ; 6. что, перен. (потерпеть) кур, чăт; понести убыток шар кур; 7. что и без доп., разг. (начать говорить что-л. неразумное) сӳтĕл, сӳпĕлтет, лапăртат.

промозглый

прил. (о воздухе, запахе) çĕрĕк, пăчă, пăсăк; (о погоде) нӳрĕ, йĕпе.

сырой

прил. 1. (влажный) чĕрĕ, нӳрĕ, йĕпе; сырой воздух чĕрĕ сывлăш; 2. (недоваренный, недопечённый) чĕрĕ, тачка, пиçсе çитмен; сырое мясо чĕрĕ аш; сырой хлеб тачка çăкăр; 3. перен. (недоработанный) туса çитермен (ĕç).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

нӳрĕ

дымлы

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

нӳр

, нӳрĕ «влага» «сырость»; «влажный», «сырой»; нӳрлĕх «влажность». По-видимому, слово заимствовано из финских языков: мар. нӧрӧ, нӧрик «сырой», «влажный», нӧраш «мокнуть», «вымокнуть»; нӧрташ «мочить», «замачивать», «намачивать», «смачивать»; удм., коми нюр «болото»; «влажный», «сырой»; нюркот «влага», «влажность»; ср. венг. nyirkoš «влажный», «сырой», «мокрый».

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

класташ

ç.с. Тепринпе пĕр класра вĕренекен ача; пĕрле вĕреннĕ юлташ. Йывăр тăпри çăмăл пултăрччĕ çамрăклах нӳрĕ тăпрапа хупланнă класташăмсен. А.Т.-Ыхра, 2000, 47 с. — танл., курсташ.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

çитĕнтер

ӳстер. <..> эсир ĕçлесе асапланса тирпейлесе акнă тырă-пулă çине Хăйĕн пиллĕхне ярĕ, нӳрĕ парса, сывлăм ӳкерсе, çумăр çутарса сирĕн тырă-пулла хулăн çитĕнтерсе (ӳстерсе) парĕ [Поучения 1904:23].

Çавăн пекех пăхăр: