Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

маклашка

2.
то же, что муклашка 1.

муклашка

1.
ком, комок
пысăк муклашка — глыба
пар муклашки — глыба льда
шăннă тăпра муклашкисем — комья мерзлой земли
ачасем юр муклашкисемпе перкелешеççĕ — дети бросаются снежками

муклашка

2.
чурбан, обрубок бревна
кряж
çуна çине муклашка тие — погрузить кряж на сани

муклашка

3.
болванка, слиток, кусок (металла)
тимĕр муклашки — железная болванка

яклашка

разг.

1.
нарядный, франтоватый, щеголеватый
яклашка каччă — форсистый парень
Ялта яклашка, килте муклашка. — погов. На людях гладенький (т. е. учтивый), а у себя дома чурбан чурбаном.

муклашка

◊
пуç муклашки — анат. череп

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

муклашка

чурбашек; передняя часть цепа.

117 стр.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сакав

(сагав), назв. болезни лошади, мыт. Хурамал. Сакав янах шăмми хушшинче пулать: муклашка пулса ларать те, унтан, çĕрсе, сăмсаран юхать; сакавран выльăх чĕрлекенни те пур, сакавран пăсăлса тилчене каять. Изамб. Т. Сакав чухне сĕлĕ пама юрамасть. См. саха.

Санла

или санла курăкĕ, назв. растения. Рак. Санла та çăпан пекскер. Урана салма пек муклашка тухат, ăна ахаль те, пĕçерсе те çыхаççĕ.

çунат

çонат, крыло(-ья). Ст. Шаймурз. Кайăк-хур çунатне кассассăн, çитмĕл çиччĕ илме юрать, тет. Икково. Çонатту, твое крыло. Пазух. Икĕех те çунат тăвăттăм, вĕçсеех те пырса курăттăм. Альш. † Чĕкеçсем вĕçеççĕ çӳлелле, çуначĕ тĕпĕсене хытарса. N. † Аннен хĕрĕ полаччен, шăнкăрчă чĕппи полас мĕн, çонат çапса йорлас мĕн. (Хĕр йĕри). || Плавники (у рыбы). Юрк. † Шурă Атăлпа пулă ишет-çке, çуначĕсене шыва хумасăр. N. † Атăлта шур пулă ишет-ĕçке, икĕ çуначи юлат каялла (вар. çуначине шыва хумасăр). Чертаг. Çôнатти (с’онаττи^ы), боковые плавники рыбы. || Листья (капусты). Мусир. † Йăран-йăран купăста, хура çунатне усса ларать. N. † Пахча кăна пахчала, шур купăста çунатсене хуçмасан, пуç пулмаç. Пахча çич. 4. Купăста виçĕ çуната ларсан, ăна куçарса лартма юрать. || Крестообразная часть вороб. Юрк. Арăм йывăççи çуначĕ. || Карниз строений. Б. Яныши. Çорт çонаттисенчен томла йохать. Слеп. † Кăвик-кăвик кăвакарçăн, ыр çын сарай çонатти айĕнче. || Помощь, подмога, опора. Альш. † Ĕнтĕ тăванăмсем, çунатăмсем, тата тепре куриччен йĕр те тӳс. Рак. † Тăванăмсем, çунатăмсем, çул кăтартса кăларса ярăр-и, кил тĕлне лайăх тупмашкăн. Кĕвĕсем. Ĕнтĕ, тăванăмçăм, çунатăмçăм, тепре курса калаçиччен йĕр те тӳс. || Отвод (саней). Н. Карм. Собр. † Ямшăк çуни çунатлă, ларса тухам терĕм те, çунаттипе çапса хăварчĕ, мĕн тăвас! Шел. 166. Темĕн чухлĕ сип-симĕс çунатсемпе витĕнеп. (Гов. „хĕвелçавнăш чечекĕ“, т. е. цветок подсолнечника). || Крылья мельницы. Шибач. См. арман. Якейк. Çонат вала çаврат. М. Тӳпт. Çонат чос, доски крыла мельницы. || Нарост на ногах лошади. Курм. Лаша орисенче, пĕрер кашнĕнче, пĕчик муклашка пак хăпарса тăраççĕ, вăсана çонат теççĕ.

таклашка

неизв. сл. Яргуньк. Муклашка, таклашка, ниçтан тытса туртимăп. (Чул).

хистен

(х’и_стэн’), кистень (сăнчăр вĕçне тимĕр муклашка çакса яраççĕ, аври йăвăç пулать). НИП.

креш

(к'_рэ_ш), кряж (больше, чем муклашка). КС.

панкăра

(паҥгра), глыба земли в поле (у др. муклашка). Яра-к.

пуç-йĕп

или пуç-йĕппи, род ожерелья из двугривенных монет, нашитых на коже; прицепляется у женщин сзади к сурпан 'у. На краю этого украшения — çуха катăкĕ (кружевное украшение с волнообразным краем). Чертаг. Ib. Пуç-йĕп çине тенкĕ çакаççĕ: сурпанпа масмака пĕр çĕре тыттараççĕ. Орау. Пуç-йĕпписем çинчен. Вирьялсен пуç-йĕпписен сăранĕ кушлавăшсен пуç-йĕппинчен ансăртарах та, вăрăмрах та пулать. Анчах вăсен тăршшипех тенкĕ çакса тухаççĕ. Кушлавăшсен пуç-йĕппи тăршшин варинче тенкĕ ытла нуммай çакасран вĕтĕ шăрçапа тытăнтарса вырăн йышăнса хураççĕ. Вирьялсен пуç-йĕппийĕ хăлхаран аяларахран икĕ енчен масмак çине чиксе хурсан ытлашши вăрăммипе ĕнсе хыçнелле кайса выртса çӳрет. Пирĕн Кушлавăш арăмисен сурпан хĕррипе танах тăрса ĕнси çинчех тăрать. Тата хирти арăмсем пуçĕсене масмаксăрах сырăнаççĕ те, сурпанĕ ан салантăр тесе, икĕ тăнлавран икĕ муклашка пуçлă йĕппе чиксе хытарса тăраççĕ. Вирьялсен пек, кушлавăшсен пек икĕ йĕп хушшинче тенкĕ çакнă сăран çук. Вĕсен икĕ йĕп уйрăмах.

какалек

неизв. сл. в загадке. Т. П. Загадки. Какалек-макалек, карта ăшĕнче муклашка. (Хăяр).

катрам

ком, бесформенный кусок большого размера (сахара, мела, земля), иначе муклашка. КС. N. Сахăр сахал параççĕ, кунне ик катрам çиç (лишь два куска) лекет. Тюрл. Катрамĕпелен хăпартса илтĕм (выдрал). Кан. Вăл епле катрам! Сред. Юм. Апат çисен, никçан та тирĕк-чашăкне çумас поль, пĕтĕмпе катрам-катрам хытса кайнă. N. Çав парне вырăнне тимĕр тивертсе пăхман, пĕтĕм чул катрамĕсенчен сунă. Ы. Ăссăра тӳсессинчен хăйăр йăтма, тăвар йăтма, тимĕр катрамĕ йăтма çăмăл. N. Катрамраххисене = покрупнее?

кулата

(кулада), колода. МПП. || Колода (карт). Янтик. Пĕр кулата карт илсе килнĕ Микула. || Колодец. Чебокс. || Колодка, которая привешивается на шею скотине, чтобы она не убегала со стада; у свиней — намордники. СПВВ. НН. Кулата — кĕтӳрен киле тарса таврăнакан выльăха: ан тартăр, тесе, мăйĕнчен çакса яракан муклашка. || Рааs. 75. Кулата — вилообразная деревяшка на шее свиньи.

Якку

(jакку), личн. хр. имя мужч., Яков. СТИК., Альш., Шарбаш, К.-Кушки, Н. Седяк. Якку, Якку яклашка, çирĕм пилĕк муклашка. || Личн. яз. имя. мужч. Патраклă.

яклашка

(jаклашка), гладенький. Т. М. Матв. Ялта яклашка та, килте муклашка. В деревне — гладенький («держит фасон» и т. п.), а у себя дома чурбан-чурбаном. (или: ничего не имеет). Тюрл. Яклашка, гладкий. Хура лаша яклашка. Т. М. Матв. Якку, Якку яклашка, çирĕм пилĕк муклашка. Яков гладок, у него 25 шишек. (Насмешка над именем «Яков»). || Форсун(-нья). Шибач. Яклашка, франтоватый (капăртарах çӳрет). Ст. Айб. † Чипер аппа яклашки, арăм пулсан, ленчешки. СПВВ. ИФ. Яклашка е каçрашка ― çукрах çын пăртак чаплă çӳресен: ав вăл епле яклашка çӳрет, теççĕ. Когда бедный человек начинает одеваться франтовато, то про него говорят, что он ходит яклашка или каçрашка. || Т. Григорьев. Ялти яшка яклашка, килти яшка муклашка теççĕ (чужое приятно, а домашнее противно). || Насмешливое прозвище Якова. К-Кушки. † Хура шĕлепке Яклашка, хĕрсем енне сулăнат. || Ничего не имеющий. Хорачка. Н'и_{м т}^┐э с'ок―ты̆к, jаклашка.

муклашка

моклашка, глыба земли, камня. N. Мĕн пур муклашкасем чăх çăмарти пек анчах тăрса юлччăр; унсăрăн муклашка айĕнчи тырă шăтса тухмасăрах выртса юлать. Кан. Сăртсенчен питĕ пысăк муклашкасем катăла-катăла аннă. || ЙФВ. † Атти ывăлĕ пуличчен, чул муклашки пулас мĕн, ырă шу тĕпĕнче выртас мĕн. || Чурбан, обрезок дерева, кряж. КС. Муклашка, кряж (хăма валли çураççĕ, пилят на тёс; больше обыкновенных бревен; креш – больше, чем муклашка). Енеш-к. Тата тепĕр моклашка вотă илсе каяççĕ. Панклеи. Моклашка, çил вĕрнипе, йоман çомне çаплах шаккаса тăрать. Хĕрĕ: атти шанкă хоçать-ха, тесе, çаплах серте (снить) татса çӳрет. МПП. Муклашка, болван. || Шишка. Чертаг. N. Пуçа (у меня) чăмăр пек муклашка тухрĕ. Сред. Юм. Пĕчик ачасĕне: мôклашка çиç хăй, çапах пит çохрать, теççĕ (сам маленький, а кричит куда как громко). || N. „Муклашка“ даже маленькое утолщение, напр., на конце спички. || Толст. Муклашка, кусок металла. || Регули. Он пирки мана моклашка ларчĕ. Из-за него мне попало. || ПВЧ 132. Пуç муклашки (череп) купташки, ăçта çитсен çурлĕ-ши?

мутавçă

(мудавз’ы̆), ботало. Хурамал. Мутавçă = шыв тăрăх пулă хăвалакан вăрăм патак. Вăрăм патак вĕçне пĕрер (какую-нибудь) муклашка шăтарса лартаççĕ (насаживают).

мăклашка

чурбан. Кан. Урапа кӳпчекĕсем тумалли мăклашкасам. См. муклашка.

ирсĕрлен

опоганиться, оскверниться, стать отвратительным. М. В. Шевле. † Малтан торă çынсене канаш пама ӳркенмен; ирсĕрленсен, вĕсене хăй патне те кӳрттермен. Изванк. (?). Пăснă (околдованные) çимĕçсене (овощи) çимелле те мар, темĕнскерле шатра муклашка тухса, пĕтĕмпех ирсĕрленсе каяççĕ. Соломон, В. Ăслă çынпа канаш тăвакан ăслах пулĕ, усал çынпа тусланакан ирсĕрленĕ. Лев. ХVIII, 25. Çĕр ирсĕрленсе çитрĕ. IЬ. ХХII, 8. Виле ашне, тискер кайăк çурса пăрахнине вăл çимелле мар, унпа ирсĕрленмелле мар.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

комок

сущ.муж.
чăмакка, чăмăркка, муклашка, катăк; комок глины тăм чăмакки ♦ комок в горле стоит пыр пӳлĕнчĕ (хумханнипе)

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

глыба

пысӑк муклашка; катмар катӑк (чул).

ком

мн. комья, -ев муклашка, чӑмакка, кӗмӗркке, катрам; ком снега юр муклашки.

ком

мн. комья, -ев муклашка, чӑмакка, кӗмӗркке, катрам; ком снега юр муклашки.

обрубок

-бка каска пуканĕ, пĕрене татӑкĕ, муклашка, шакмак.

отвес

1. ҫип ҫинче ҫакӑнса тăракан муклашка (платниксем, чул ҫурт тӑвакансем ӗҫре усӑ куракан хатĕр); 2. ҫӳлтен аялалла тÿп-тÿрĕ анни.

чурбан

1. каска, муклашка, шашка, каска пуканĕ; 2. перен. ухмах, тăмсай (çын).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

ком

м. чăмăркка, чăмакка, муклашка; ком снега юр чăмăркки; ком глины тăм муклашки; ◇ ком в горле (стоит, застрял) ăшчик тулса килни, тăвăнса килни.

комок

м. пĕчĕк муклашка, чăмăркка, чăмакка; комок в горле (стоит, застрял и т. п.) пыр пӳлĕнчĕ; комок подступил (или подкатился) к горлу ăшчик тулса килчĕ (е тăвăнса çитрĕ); сжаться в комок (или комком), свернуться в комок (или комком) çăмха пек хутланса вырт, чĕрĕп пек хутланса вырт.

обрубок

м. (бревна и т. п.) татăк, муклашка (пĕренен), каска пукан.

сгусток

м. хытă, хытса ларни, çăралса хытни, муклашка; сгусток крови юн муклашкаланса ларни.

чурбан

м. 1. (обрубок бревна) каска, муклашка, купташка, каска пуканĕ; 2. перен. бран. там пăшал, тăмсай.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

бактерия

(хальхилле бактери) куçа курăнман пĕчĕкçеççĕ кăмпа. Пăрçа тымарĕсем çинче бактериясем* муклашка пек пухăнса сывлăшри азота çăтаççĕ, çав азот вара килес çулсенче анана çĕнетет, тырра аван ӳстерет* Бактерия тесе пĕчĕкçеççĕ куçа курăнми кăмпасене калаççĕ [Çулталăк 1910:10].

Çавăн пекех пăхăр: