Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

антициклон

антициклон (циклонсем хушшинчи вырăн, унта атмосфера пусăмĕ пысăк пулать, çанталăк тӳлек те уяр тăрать)

пастораль

лит., муз.
пастораль (ялти рехетлĕ тӳлек пурнăç çинчен калакан произведени)

тӳлек

1.
тишина, покой, спокойствие

тӳлек

тихий, спокойный

тӳлек

тихо, спокойно
çĕрлехи тӳлек — ночная тишина
урамра тӳлек — на улице спокойно

тӳлек

2.
тихий, безветренный

тӳлек

тихо, безветренно
тӳлек ир — тихое утро
çанталăк тӳлек тăрать — погода стоит безветренная
паян иртенпех тӳлек — сегодня с утра тихо, безветренно

тӳлек

3.
тихий, спокойный, кроткий, смйрный

тӳлеклĕ

диал.
то же, что тӳлек 2, 3.

тӳп-тӳлек

совершенно тихо, безветренно
тӳп-тӳлек çанталăк — совершенно безветренная погода

тӳлек

тихо, спокойно, кротко, смирно
тӳлек кăмăл — спокойный характер
тӳлек лаша — смирная лошадь
вăл хăйне тӳлек тыткалать — он ведет себя спокойно

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

саптарттар

понуд. ф. от саптар. Аттик. Вĕсем мĕн чухлĕ нумай сапса йĕпетнĕ, çавăн чӳхлĕ тӳлек, сиплехлĕ çăмăр нумай пулать, теççĕ. Çавăнпа ватăрах çынсем килĕсĕнчен юри тухса саптарттараççĕ.

сиплĕхлĕ

полезный, приносящий пользу; целебный. N. Пуриншĕн те пур япала сиплĕхлĕ мар. Аттик. Чăвашсем çимĕк кунĕ татнă кирик мĕнле курăк та темле сурана та сиплĕхлĕ, теççĕ. Н. Шинкусы. Чипер, тӳлек, сиплĕхлĕ çумăр пар... (Из моленья). Шибач. Кăшман шу сиплĕхлĕ (полезна). КАЯ. Турăран этем ывăл-хĕр сиплĕхлĕ, тьфу! (сурать. Из наговора против укуса бешеной собаки). Хорачка. Вот мана çан чона ырă япала парса сиплĕх турă (в области лечения).

çанталăк

погода. См. çавăнтавлăк. Çамр. Хр. Çуркунне йĕпе çанталăксем пулаççĕ. ТХКА З. Çанталăк пĕр килмест çав. N. Çанталăк уçă та типĕ тăрать. Погода бывает холодной и сухой. N. Ирхине хĕвел тохать — çанталăк ăшăтать, каçхине хĕвел анать — çанталăк сивĕтет. ГТТ. Çанталăк тӳрленнĕ, тӳлек çанталăк. N. Çанталăк йосо халĕ. N. Кунта çăмăр çăвать, çанталăк ирсĕр тăрать (грязь). N. Кунти çанталăксене çырап. N. Çанталăк сивĕ пулчĕ, мана сивĕ ленкрĕ (простудился). Анат-Кушар. Ай-ай, çанталăк темĕскер ăшăтмарĕ-çке. Что-то все стоят холода! Вопр. Смоленск. Хĕвел пĕлĕте ларсан, çанталăк йĕпене каять. Ib. Вĕтĕ çăмăр çусан, çанталăк авана каять. Н. Шинкусы. Çав вăхăтра çанталăк ăшăтнă пек пулнăччĕ. ЧП. Кăçал çанталăксем уяр пулчĕç. Баран. 101. Çанталăк ăшшалла кайсан. N. Калчана кайнă вăрлăха типĕ çĕре аксан та, вăл тикĕс, час шăтса тухĕ тесе, шанма çук, çанталăк уяра кайсан, калчана кайнă вăрлăха акни килĕшмест. В. Олг. Çанталăк сивĕтсерчĕ (= сивĕтсе ячĕ). Пшкрт. Çанталăк ояртат (оярат). М. Сунч. Çанталăк уяр тăрсан, чăвашсем çăмăр учукĕ тунă. Юрк. Вĕт çумăр çусан, çанталăк авана каят. Скотолеч. 19. Сивĕ çанталăкра, ăшă çанталăкра. В холодную, в теплую погоду. СВТ. Лайăх ăшă çанталăкра тула илсе тухса çӳреме юрать (ребенка). К.-Кушки. Çанталăк ĕеленсе кайрĕ, кайса килес, теттĕм. Разыгрался буран (зимою), а то я хотел было съездить. Регули 407. Паян (лайăх, сивĕ) çанталăк. Капк. Тулта çанталăк арçури пекех ахăрать (о вьюге). Орау. Çанталăк ахăрчĕ, настала бурная погода. Шибач. Çанталăк йосаннн. N. Çанталăк пăсăлса çитрĕ. О сохр. здор. Хĕлле пит сивĕ çанталăксенче. Шурăм-п. Çанталăк сухăмланат, становится прохладнее. Ib. Çанталăк ăшăтса кайнă пек пулчĕ. Орау. Çанталăкки çавăрнсах карĕ. Испортилась погода. Якейк. Çанталăк сивĕтсе праххăр ялтах. Стало совсем холодно. Ib. Çанталăк сохăмлатрĕ. Стало прохладно. Ib. Çанталăк мĕлле паян. Какая погода? Тораево. Ухмахăн амăшĕ ухмаха ырçа айне хупăрĕ, тет, çине сĕлĕ тăкăрĕ, тет, унта чăхсам ярчĕ, тет. Чăхсам тĕпĕртеттерсе çияççĕ, тет. Ухмах ырçа айĕнче: çанталăк тĕпĕртетет, тесе шухăшлат, тет. || Климат. Орау. Кунта çанталăк пит типĕ (здесь климат сухой), пĕр нӳрĕк те çук. || Страна. Пшкрт. Онта çанталăк пет йосо. Ib. Чоллă çанталăк, чоллă вырăн. Ib. Йот çанталăкра (на чужбине) çамрăк ăсна ан çухат. Ib. Çанталăкра корса çӳренĕ. N. Кунти çĕр тискер çанталăк. N. Çанталăк вĕçĕ-хĕрринчи халăхсене пурне те салам яратпăр. || Солнце. Шурăм-п. Çаксене пурне те хатĕрличчен çанталăк кăнтăрларан та иртсе каять. || Вселенная, небесное пространство, видимый мир, земной шар. N. Пулине хурана ятăм та, хуран мана çу пачĕ. Çуне çурта çутрăм та (засветил), çанталăк та çутăлчĕ (рассвело). Ал. цв. 6. Малалла кайнă çемĕн çанталăк кун çути пек çутăран çутă пулса пырать. Н. Сунар. Çанталăк, каç пулса, тĕттĕмленех-тĕттĕмленех пынă. Хорачка. (В поминки) çорта çутнă чоня калаччĕ: тĕттĕм çанталăкă çутă полтăр, рая ток! теччĕ. Ib. Çанталăк тытакан торă. Синьял. Икĕ пăт тулă пур, çанталăкпе акса çавăрнăп. (Куç пăхни). С.-Устье. Икĕ пĕрчĕк тулăм пур, çанталăк тавра сапса çавăрăнăп. (Куç). Н. Сунар. Икĕ пăт тулăм пур, çанталăка йĕри-тавра сапса çавăрнăп. (Икĕ куç). Собр. Çăл патне çитсен, хайхи ачасем: илме тухăр! тесе кăшкăрса каланă. Вара хайхи шыври ăстарик тухса илсе, аялти çанталăка илсе кайнă (увел в подземный мнр). Алик. Кайсан-кайсан, çĕлен çури çынна калать, тет: куçна хуп, çăварна кар! çапла каласан, çынпа çĕлен çури аялти çанталăка анса кайнă (в подземный мир). Ib. Çавна каласан, çынпа çĕлен çури çӳлти çанталăка хупарнă (на землю). Синерь. Иван аялта çӳрет, тет: пит аван, тет, çанталăк (под землю). Череп. Çанталăк = çут тĕнче, тĕнче. Янш.-Норв. Çак çутă çанталăк, этот свет, белый свет. Юрк. Çут çанталăк = тĕнче. Сорм-Вар. Корăкран лутра, çанталăкпа тăпă-тан. (Çул). С.-Устье. Курăкран лутра, çанталăка витĕр кайĕ? (Çул). ЧС. Ача çуралсан, унăн ятне эрне иртечченех хурсассăн, вăл ача ку çанталăкра нумаях пурăнаймаç. N. Çанталăка шăнăçами (= шăнăçайми) пусăк салам. Торп-к. Çанталăкра виççĕ çук. (Пĕлĕт çине хăпарма пусма çук, шывăн турат çук, кайăкăн чĕчĕ çук). Янтик. Пирĕн патăрти çын, Ишеке турра пуçапма кайнă чухне, Ишек панчи ялта чӳречерен шыв ĕçме ыйтнă, тет: çыннисем ак çапла каланă, тет, кăна: пуш мар хал), çанталăк сармалла, тĕнче пĕрмелле, лаç лартса чан çапса хĕр хухлетмелле, тесе каланă, тет. (Çанталăк сармалла = пиремеç тумалла; тĕнче пĕрмелле = кукăль тумалла; лаç лартса чан çакса = кӳме лартса хăнкрав çакса). Собр. Çăвăнчен çурта ятăм та, çанталăкĕпе сарăлчĕ. Альш. † Ама хĕрĕ пуличчен, ăмăрт-кайăк пулас мĕн, тăват кĕтеслĕ çанталăка (светлое пространство под землею) сарăлса вĕçсе çӳрес мĕн. N. Çанталăк çĕмĕрлсе анать пулĕ, терĕмĕр. Собр. Çанталăкри уйăхĕ пĕтĕм çĕре çĕр туса тăрат; уйăх çутă пулмарĕ, хĕвел çутă пулайрĕ. Ib. Çанталăкри хĕвел пĕтĕм çĕре кун туса çутатса тарат: çĕр çинчи халăх ăшăнат, çĕр çинчи тырпул пиçет те, тулат. N. Çурçĕр енчен уяр çанталăк килет. Ст. Чек. Çанталăк пĕрĕнсе çитет (собирается дождь). Н. Байгул. Тăваткăл шур тутăр вĕçтернĕ чухне уяр çанталăк пĕлĕт туртрĕ.

çырлах

(с’ырлах, с’ирлах), помиловать; быть принятой (о молитве, жертве). Хăр. Паль,. 29. У-ух, епле аслати кĕрлет! çырлахтăрах... Юрк. Çырлахтăр (турра панă выльăх силленни). Букв. 1886. Турă кăна çырлахтăр. Избави бог! Сиктер. Килĕшпе, ачам-пăчампа çырлах. N. Ват (= вот) пирĕн чăвашсем çăмăр чук тунă чух çапла чӳклеççĕ чĕкету, çырлах; тепе киремечĕ, çырлах; хĕрлĕ çыр, çырлах камалсăр, çырлах; хурхан-вар, çырлах; мĕн пур киреметсем, пӳхампарсем, хĕвел ашшĕсем, çĕр ашшĕсем пурте кĕлĕре пулăр, теççĕ. ЧП. Ах тур, çырлах, лашисем, пĕкĕрен çӳлĕ пуçĕсем. N. Çырлахах, турă! тетĕп: мĕн аслăш пулĕ апла тĕнче? N. Турах çырлахтăр. Могонин. Эх, çырлахах, тур. Русак. Çырлах, турă, ӳкрĕм — пуççапрăм, пĕр турра асантăм, витĕнтĕм. Ан пăрах, турă, çырлах, турă. (Моление). КАЯ. Çапла чӳклесе пĕтерсен, чӳкки-кĕлли чипер çырлахса кайтăр тесе, выртса çывăраççĕ. (Тайăн сара). Вырăсла пурăнакан çын (т. е. тайăн сăрана) ĕçсессĕн, е сăхсăхса ĕçсессĕн, чӳк çырлахмасть, теççĕ. ЧС. Йăваш, тӳлек çӳремесен, чӳк çырлахмас. N. Вăлă (источник) акă мĕлле чӳклесен çырлахĕ: пилĕк çăмарта, салат, пĕр çăкăр сăмси ил те, çав çăла кайса яр, вара вăл çырлахĕ. См. çăл. СЧЧ. Пичче каларĕ: эпĕ каятăп (опускать мимĕр в прорубь), анчах мимрине çулăрах тăвăр; çулăрах тусан, хытăрах çырлахĕ, терĕ. (Жертва воде при шыв титни). Ходар. Ку çырлахран (так!) пуçласа чăсарах (протяжнее) каламалла (молитау. Чӳклеме). Т. VI. 27. Çырлах, ырă хĕрт-сурт, çырлахсам ĕнтĕ, ырă хĕрт-сурт, çырлаха парсам ĕнтĕ, ырă хĕрт-сурт. И. С. Степ. Çырлах, прими. ППТ. Хăш çулне шалт тĕлĕнмелле, выльăхсем хускалмаççĕ те, тата силленессе те час силленеççĕ. Вара хăйсем те: ай-ай! кăçал час çырлахăрĕ, тесе, пит хавасланаççĕ. N. Итлемесен, чӳкĕсем çырлахмасран хăранă. КАЯ. Эпĕр каялла çавăрнса пăхрăммăр та, çырлахтарах, турă! темле йăтă, пуçне çулелле каçăртнă, куçĕсем вут пек ялтăртаттарса, сĕлекине юхтарса, пирĕн çие уткăнса килет. Сактер. Чӳклекен: çырлахрĕ, тесе, пусма тытăнать (быка). || Помириться, примириться. Бгтр. Лешсем: вил шапапа анчах çырлахатпăр, тесе калаçаççĕ, тет. || Пропасть, погибнуть. Перев. Рак хăй çакăнта çырлахассине хăех пĕлсе тăрать ĕнтĕ те (рак знает, что ворон его сьест), калать. СТИК. Куршĕсем пуртта илсе карĕç те, илсе килмерĕç, çавăнтах çырлахрĕ вара. || Помилование. СПВВ. Турăран çырлах пултăр, этемрен сиплĕх пултăр. || Моленье. СПВВ. ПВ. Çырлах тăвас турра.

çут

çот, светлый. См. çутă. Ярмушка-к.-Е. † Çот пăта та тотăхрĕ, пирнтен атти сивĕнчĕ. Пус. Тата, укçа парапăр, тесе, çут хĕç-тимĕртен тунăскерне параççĕ, тет (во время жертвоприношения). Синъял. Çут калушне çутатса, пурçăн тутăр вĕçтерсе. || В перен. смысле. Полтава 72. Ăна тӳлек, çут уйăх хуллен савса ачашлать.

таса

(таза), чистый, опрятный. Этем йăх. еп. пуç. кай. 38. Пичĕ, ал-лаппи, ура-лаппи таса, çăмсăр. || Чисто, опрятно. Качал. Кам таса пурăнать, вăл чире те пĕлмеçт, теççĕ. Сборн. По мед. Ăна таса тытсан, йĕркелĕ эмеллесен, вăл час ӳт илет. || Здоровый. Ала 99. Хăва ĕлĕк таса чохне шăрçа пит йорататьчĕ. Н. Карм. Эпĕ халĕ таса, сывă пурăнатăп. (Письмо). N. Аçусам-апусам веçех таса (здоровы). Капк. Таса çыннах ĕçлĕ çынна кĕртес теттĕр-и? N. Эпĕ халь таса мар вуртатăп (болен). Актай. Çак çынăн арăмĕ юрайла(?) таса мар пулнă пак йăнăшса выртнă, тет. Ib. Ăста каян, старик? тет карчăк? — Арăм таса мар пулчĕ те (нездорова), юмăçа каятăп, тет. Юрк. Пăсăлнă куçа шăлнă алă-шăллипе таса куçлă çын шăлсан, унăн та куçĕ пăсăлат. Изамб. Т. Хĕлле ури тап-таса та юн пек хĕрлĕ пулат. О сохр. здор. Вăл лĕкĕ пек шатрасем тепĕр çын пуçĕ çине ларсан, унăн пуçĕ тасах мар пулсан, унăн та çавăн пекех кукшана ерет вара. || Robustus. Кн. для чт. 62. Çĕнĕрен килнĕ ристансенчен пĕри çӳлĕ те тасаскер пулнă. Алших. † Пирĕн пек таса ачасем сайра амаран çуралат. Айдар. † Таса тантăш (çавă) пур. Ядр. † Çак хăтанăн хĕр таса; хĕр таса, çурт таса, тепĕр хĕрне парать-ши. Орау. Мĕн тĕрлĕ таса ачасам юлса пычĕç... пирĕн карĕ! || Невинный. N. Ырă çын лайăх тесе, пит ан калаç, таса чуну çинчен ят ярĕ. || Настоящий. N. Таса тискер-кайăк. Шурăм-п. Тепĕр таса хăлинĕ лешсем кайнине сыхласа пура хыçăнчех чĕтресе пăхкаласа ларнă мĕн. || Святой. М. В. Васильев. Таса мăн турă пуринчен асли (1-го разряда). Т. VI. ЗЗ. Таса турă, учук тăватпăр авалхи йăлапа. Туррăм, ан пăрах, çырлах. (Учук кĕлли). Ib. VI, ЗЗ. Таса учук çырлахтăр. (Моленье). N. Эсĕ чĕрĕлĕх çăкăри, тасасене кăларакан, ырăлăх паракан. Полтава 26. Уншăн таса япала (святыня) ку таранччен пурнăçра çут-тĕнчере çуралман. || Прочный. N. Пуканĕсем пурте таса. || Ясный. Полтава 24. Çынсем ăсне витĕрех, таса куçпа курнă пек, тĕппе-йĕрпе вăл курать. Шурăм-п. Таса, уяр, тӳлек кун. Ск. и пред. чув. 99. Таса çутă тĕнчерен ылхан анчах илтнĕскер. || Здорово. N. Санăн ачусам таса пурăнаççĕ (здоровы). N. Вăрçă таса пырат. || Ясно, чисто, хорошо. N. Вĕсем ĕç тăвас вырăнне нумайрах вăрлама тăрăшаççĕ, мĕшĕн тесен вĕсем, пуйсан, хăйсем мухтава тухассине таса пĕлсе тăраççĕ. || Правильно (произносить). Юрк. Çав сăмаха çапла, тутар пек, таса (чисто, правильно) каласан, эпир сана ретсĕр (вне очереди) çаккăн хыçĕнченех авăрттарăпăр (позволим молоть). || Точь-в-точь, совершенно. Регули 1420. Таса (пĕтĕмпех) ашшĕ пек тунă. || Чистота. N. Тасара пурăнма аван: тасапа таса мар танлаштараймăн. N. Эпĕ тасана юрататăп, тасанăн усси пур? Янорс. Мана аттесем калатьчĕç: тасара лайăх пăхса осранă, тетчĕç. N. Учитĕлсем тасашăн пит хытă çине тăрса тăрăшнă. || Здоровье. N. Кĕрконне корма (повидаться) пыратăп, хам таса пулсан. || Беловик. Слакбаш. Таса çине куçарса çырнă. Переписал набело. || Невинность. Орау. Епле айăплă пулсан та, тасана тухать ĕнтĕ вăл мур, айăпа юлмасть. || В чувашизмах. Сред. Юм. Тасинчен маси = порринчен çôкки (лучше не иметь, чем иметь?). Турх. Сана лашасăр пурăнни — таси. Тебе лучше всего жить без лошади. N. Таси паха „скатертью дорога“.

типĕ аçа

или тип аçа, то же, что типĕ аслати. Альш. Эй, мана каярах (меньше, чем другим) панăшăн типĕ аçа çапинччĕ кăсене çакăнта. См. уяр аçа. Ib. Типĕ аçа çапать (гром без раскатов в „уяр кун“, т. е. в ясный, ведряный день). N. Типĕ аçа çапни. Уяр кунах пулать. Кăнтăрла иртсе каç енне сулăнсан, тӳлек кун, пĕр пĕлĕт çук çĕртех, малтан çӳлтен çатăртатрĕ те, чăнкă çырма тĕлĕнче çатлаттарса çапрĕ. Пĕтĕм çырма тăрăх шарр! сасă кайрĕ. Нюш-к. Улмана вăта çĕрхи спассăр ан çи, тип аçа çапĕ, теççĕ. (Поверье).

тӳлек

узел.

тӳлек

(_тӳл’эк’), тихий, спокойный, смирный. Аттик. Тӳлек çăмăрна пар. (Моленье). Абаш. Тӳлек лаша, тихая лошадь. N. Тӳлек çанталăкра аслати авăтнă пек, топă сасси илтĕнет. N. Тӳлек çын. Собр. † Йăлтăр-йăлтăр пуçĕсем, тӳлекçеççĕ сассисем. N. Тĕлĕнмелле! Çак кайăк сассисем пĕртте сасă пек те туйăнмаççĕ, çанталăк çапах пĕр сасăсăр, тӳлек пек туйăнать. Альш. Темĕн сарлакăшĕ выртат сарăлса кăн-кăвак шыв, тӳлек шыв. N. Кронштадт халĕ лăпланса çитрĕ. Пристăнь çинче те пурăнăç тӳлек. Полтава 73. Çамрăк кăкри пит тӳлек, хуллен сывлать еррипе. Ib. Манăн тӳлек кăмăла юратмасăр йышăнан. „Любовь смиренная моя встречает хладную суровость“. Сĕт-к. Çанталăк ку туруçăн пит тӳлек тăрать (тихая погода). СПВВ. ИА. Çанталăк тӳлек чух шыв хумханмасть. СПВВ. МА. Тӳлек е лĕп çиç — çил çук чухнехине калаççĕ. N. Çанталăк пит тӳлек. Çӳлтен кайăк сассисем илтĕнеççĕ. Ib. Ырă сиплĕхлĕ, тӳлек çăмăр пултăр. N. Паян тӳлек çумăр çăвать те, хăш чухне йăс-йăс-йăс туни илтĕнет, çавăнтах тата тимĕр (крыша) çинче шанкăр-шанкăр туни илтĕнет (звон), тата шапăр-шапăр та тăвать (стук падающих капель без звона), йывăç çулçисем лăстăр-лăстăр туса лараççĕ. НЧ. Кимсем чарăнса тăракан тӳлек вырăн. N. Çак каланă сăмахсем ытла та тӳлек тухаççĕ. Пурне те калас пулсан, ялсенче ун пек кăна калаçмаççĕ. N. Кăçал пĕре çула кун пит тӳлек пулчĕ. Çу уйăхĕ. Хĕвел пĕçерет. Ск. и пред. чув. 39. Ăвăс çулçи майĕпе чĕтренкелет тӳлекре. || Смирно, тихо, спокойно. ПВЧ 95. Тем чол тӳлек çӳресен те, пиртен ыр ят тохас çок (мы не дождемся доброго имени). || Покой, тишина.

тӳлĕк

то же, что тӳлек. СПВВ. МС. Тӳлĕк = тăп шыв.

тӳп-тӳлак

очень тихий. Баран. 80. Çанталăк тӳп-тӳлек. N. Тӳп-тӳлек пулнă вара.

хуçăклă

с изломом. Чĕр. чун. яп. й-к. пур. 18. Ик-виç хуçăклă урине кăкăрĕ çумне хуçлатса ларнă чух похомол пит тӳлек.

хăраххăн

нечетно. N. Мĕншĕн капла хăраххăн турăн? (т. е. разрезал на нечетные части). N. Çураçма пынă чух непременно хăраххăн пыраççĕ (т. е. чтобы чнсло гостей было нечетное: 5, 7, 9, 11 человек, так как пока еще ни жених ни невеста не составляют пары). Т. VI. Кĕшерни каç шăтăрнака тухса шутласассăн, мăшăрлă тухсан, мăшăрлă пурăнат, теççĕ; хăраххăн тухсассăн, хăраххăн пурăнат, теççĕ. Орау. Пурăнăçа хăраххăн пурăнса иртерекен çын хĕсеплĕ çын пулмасть. Пир. Ял. Хăраххăн пурăнакан, вдова (?).|| Кан. Тинĕс вăраххăн урăлнă хăраххăн пулчĕ каллех туп-тӳлек (хăраххăн здесь = майĕпе, çемĕн, пек).

кӳлек

тихий (то же, что тӳлек).

кăмпалан

покрыться грибками, заплесневеть. Якейк. Квас кăмпаланса кайнă. Квас совсем заплесневел. || О гуньбе. Сборн. по мед. Ачан çăвар-ăш-чикки те кăмпаланать. || О головне. Менча Ч. Тырă-пулă кăмпаланат, начар пулат, çум пусат. Ст. Чек. Кăмпаланнă (пăри, сĕлĕ: появились грибы). || В перен. смысле. К.-Кушки. Мана, утмăлалла (лет до 60) çитсен, юрат, мĕн кăмпаланса пурăнас! Вутра 9. Пăва — мешчен хули. Лăпкă, тӳлек юхакан Хырла ятлă çырма хĕррипе сарăлса кăмпаланса ларнă.

кĕпĕр

(к'ӧ̆_бӧ̆_р, _кэ̆_бэ̆_р), подр. легкому топоту многих ног, при одновременном поднятии или движении толпы или стада, все сразу, разом. Аттик. Эй, Эл-кӳлли чӳк, çырлах! Хура халăхпа витĕнетпĕр, тӳлек çăмăрна пар. Акă çăмăр çӳретме шурă ине паратпăр, тесе, кĕпер ӳксе пуççапаççĕ. М. Яуши. Тăмана: кĕр такмак! (иди в сумку!) тесе каларĕ, тет те, кĕпĕр-кĕпĕр! тесе, кĕрсе ларчĕçĕ, тет, хурама чукмарсам. Альш. Халăх кĕпĕр-кĕпĕр! тăваççĕ, шăкăл-шакăл! тăваççĕ. Ск. и пред. 80. Кĕпĕр-кĕпĕр сиктерсе килсе тухрĕ вăрмантан, ыттисенчен маларах, çĕнĕ кĕрӳ Тăхтаман. Мижула. Вара ачасем кĕпĕр тăчĕç те, питĕ хытă чопма поçларĕç (побежали). N. Кĕпĕрех сырса ил, окружить разом. || Юрк. † Кĕпĕр-кĕпĕр! шурă кĕпе, арки вăр-вăр тават-çке.

тĕвлек

тихий. См. тӳлек.

тĕк

смирно, спокойно, тихо. Хăр. Паль. 5. Ан шарла. Ухмах, тĕк лар! терĕ амăшĕ. Сред. Юм. Порте он пик тĕк çӳресен кăçтаччĕ олă, çынпа вăрçмас, ытлашки сăмахламас. НИП. Тĕк ларма пĕлмест (о непоседе, вертушке). N. Чăхăсем шавласа ларсан тырă пулмасть, теççĕ; тĕк ларсан тырă пулать, теççĕ. (Святочное гаданье). Тюрл. Тĕк ларăр. Молчите. Çĕнтерчĕ 33. Ан йăшăлтат, тĕк вырт. БАБ. Пирĕн ăспа ĕнтĕ усал вилмелле те пĕтмелле; апла пулсан муш ятне те Ялта часăрах маннă пулĕччĕçĕ. тата хăйĕн ӳчĕ те тĕк выртнă пулĕччĕ. Альш. Пулнă усал хуллен хуллен асран каять. Каç та тĕк выртса тĕк çывăратпăр (после пожара). Туперккульос 42. Тĕк тăрас пулать. Капк. Тĕк тăнă çĕрте ма шăнса вилмелле. Мурат. Тĕкех тăр. Молчи. Слакбаш. Ахаль лариччен тĕк тăр. Бес. чув. 2. Çынсенчен кам ытларах айăплă-ши? Тĕк тăнă çĕртенех вĕлерекен-и, йĕ айăпсăр вилекен-и? N. Ĕни сунă чухне пĕрте тĕк тăман. Хурамал. Вăкăрĕ мак макăрат, хӳри тĕк тăрат. Рак. Тĕк тăнă çĕртенех (ни с того, ни с сего) ухмахланса чан çапма тытăнатчĕ (т. е. произносить слова, подражающие звону). СПВВ. Тĕк тăр = тек тăр, стой смирно, погоди. СЧУШ. Пĕрре карчăкĕ çăкрине тăвар сапса исе тухнă та ĕнине йăпатса парат: тăр айван, тăр ме-ме, тăрсан тата исе тухса парăп, тĕк тăр, тет. Баран. 80. Çанталăк тӳп-тӳлек. Парăссем тĕкех çакăнса тăраççĕ. N. Чипер тĕк пурăннă çĕртенех килсе чĕтретрĕ.

шуç

ползать. СПВВ. КЕ. Шуç — урапа утни мар, хырăмпа шуса пыни. К.-Кушки. Хырăмпалан шуçса пычĕ (полз). ЧП. Çĕрте çĕлен шуçать-ĕçке. Яргуньк. Яш çын çуни шуç хыçлă, улах тĕлне çитсессĕн, лаши утин те, çуни шумасть. || Двигаться. N. Хайхискер ку вăрттăн шуçса вырать те, кăна яр-ил уринчен хайхи тăрнана. N. Йăвăç пахчи енчен шуçакан тӳлек çил. || Скользить. Слеп. Ора шоçать, скользит. Якейк. Ат ĕçки, мĕн ĕçки, чутах шуçса йолаттăмч. Собр. Çав Тĕрлемес Анукĕнчен чут çиç шуçса юлаттăм.

шĕвел

сделаться жидким, водянистым N. Пĕлĕт шĕвелет. Тюрл. Пĕлĕт шĕвелсе карĕ, тӳлек çăмар çăвать, час чарăнмасть (кругом обложило) N. Çумăр шĕвелсе карĕ. Шĕвелсе çавать. Дождь принимает самую сильную форму, сплошной дождь, когда все охвачено им, идет долго. Альш. Пĕлĕт шĕвелчĕ, по всему небу дождевые облака. N. Пĕлĕт шĕвелет = пĕлĕт хăймаланать. Чув. прим. о пог. 167. Пĕлĕт шĕвелет, облако разжижается. Ib. 82. Тетĕм шĕвелсессĕн, сивĕтет. Дым разрежается,— к холоду. Юрк. Тĕтĕм шĕвелсе çӳле кайсан, сивĕ пулат. Сам. 38. Тĕттĕм шĕвелет. Çутт. 80. Шалалла кĕнĕçемĕн ку вăрман шевелсе сайралсах пырать. || Переносно — беднеть. Янтик. Ĕлĕк пуянччĕ, халь шĕвеле пуçларĕ вăл (вемного подшибся, т. е. не так уже богат). Сред. Юм. Ĕлĕк аван пôрнăччĕ ô та, халь пĕр май тавлашса, сутран сута çӳресе, чылай шĕвелчĕ полас. Ст. Чек. Шĕвелни = юрлăланнă.

ахăр

(аhыр), veri simile est, veri simillimum est. Autabsolute ponitur, aut cum aliis coniungitur verbis, quae probabilitatem aliquam designant. In sermone Latino etiam aliis modis reddi potest, velut videtur, vercor ne, вероятно, наверно, по всей вероятности, должно быть; надо думать (предполагать), что. Иногда ставится отдельно, но часто соединяется и с другими речениями, выражающими уверенность или предположение. СПВВ. N. Ахăр — пур тенĕ сăмах пулат. Слово «ахăр» означает есть (sic!). Ст. Чек. Ахăр ĕç çук. Вероятно, нет дела (работы). Сред. Юм. Ахăр килтисĕм пит чĕнеç (i. q. ченеççĕ) пõлмалла, ытла пит киле каясшĕн хыпаланать. Должно быть, его очень зовут домашние, уж очень он спешит домой. Ib. Ахăр çăмăр пõлать пõл, паян. Вероятно, сегодня будет дождь. Ч. П. Ахăр паян эпир пурте пĕтетпĕр пулĕ. Наверно, сегодня мы все погибнем. Чăв. й. пур. 19. Кĕркка! эсĕ унта каятăн та, ахăр сана ырă пулмĕ, эпĕ кĕçĕр пит усал тĕлĕк куртăм. Хотя ты идешь туда, но, должно быть, тебе не сдобровать, потому что в нынешнюю ночь я видела очень нехороший сон. Изамб. Т. 57°. Пăятам тепле вара, пăянам хуш сăмаха-йăмаха пит вичĕкĕн япала. Хăй час-часах ятлакалать çемьене. Ахăр хаяр пуль. Пăй-атамма хăй пăхăнтарса пурăнать. Не знаю, каков (мой) свекор, а уж свекровь очень остра на язык. Частенько ругает семью. Должно быть, лютая. Свекра она держит у себя под башмаком. Ib. 58. Çапла калаççа, ĕçе-ĕçе, ахăр эпир нумай та ĕçнĕ пулат: ул та чипер хĕрчĕ, манăн та пуçа кайрĕ. Беседуя таким образом и попивая, мы, должно быть, выпили с ним не мало: и он порядком захмелел, и у меня в голову ударило. Баран. 93. Манпа пĕрле пыракан çын: çанталăк пăсăлĕ, тесеччĕ; анчах ун сăмахĕ тӳрре килмерĕ ахăр: çанталăк уяртса кайрĕ, тӳлек кун пулассăнах туйăнать. N. Ахăр ун чухне хăранипе ăсăм çитеймерĕ, курнĕ. Тогда у меня, от страха, видно, не хватило догадки. N. Ахăр упăшкăна юратмастăн пулĕ. Ты, должно быть, не любишь своего мужа. Ib. 67. Ахăр турăш патне пит аслă çын пычĕ пулĕ. По всей вероятности, к иконе подошел очень важный человек. Изамб. Т. 4. Елим! ахăр параймастăп пулĕ! Елим, должно быть, я не смогу дать! Альш. Ытла питех хутшăнсах каймаççĕ ахăр вăл икĕ ял. Должно быть, эти две деревни, не очень-то сообщаются между собою. Сказки и пред. чув. 82. Тăрса юлчĕ кăлăхах Сетнер çавтер чун савни — турă çырни ахăрах, çаплатăр çав самани. Ib. 7. Ахăр тылă кăтăрнă: çĕр çĕмĕрсе таврăнать. Ib. 30. Вăрçма-çапăçма хатĕрленнĕ ахăр. Должно быть, приготовились к бою. Кн. для чт. 21. Çын вĕрентекене хăй патне пит ăшă кăмăлпах кӳртмен ахăр, мĕншĕн пынине сиснĕ курăнать. Ib. 30. Эй тăванăм, ахăр атă-пăри те пулаймасть пулĕ! || Tandem, наконец-то. Альш. † Юна-юна хĕрсене ахăр алла ӳкертĕм.

апат кĕлли

(_кэ̆л’л’и), missa, celebratio missae, обедня. Череп. Унтан вара йĕркипе каçхи кĕлле çитиччен апат кĕлли кĕмелле. Потом, по порядку, до вечерни надо служить обедню. Прим. о пог. 325. Христос çуралнă праçшк кунĕ ирхи кĕлĕпе апат кĕлли хушшинче лăпкă, тӳлек юр çусан тырă аван пулать. Если в день Рождества Христова между заутреней и обедней спокойно, тихо падает снег, хлеб уродится хорошо.

ăслай

(ŏслаj, ы̆слаj), умный способ, прием. Сам., 9. Вĕренӳ ăслайпе пурнăç юсанса, тӳлек тĕнчере киленес чухне, «культтурлă, халăхсем», урса, ашкăнса, шав хăркашаççĕ, тăкаççĕ юнне. N.

лап

(лап), подр. звуку хлопнувшегося (упавшего) предмета. СТИК. Çăм мишукĕ лап персе анчĕ. („Лап – звук мягкий, похожий на звук, когда падает что-нибудь мягкое“). Ib. Лакăш! турĕ те (отступился), лап! персе анчĕ (споткнулся и упал). Альш. Акă упăшки патне çитет те, палакирне лап! ӳкерет, тет. Богдашк. Т. Лап тăсăлса ӳкрĕ хуса пыраканни. Толст. Лаши пĕтĕм вăйĕпе пынă çĕртен лап персе аннă та, Жилинăн урине аяла тунă (придавила). Шорк. Пылчăк çине хырăмĕпе лапах персе анчĕ. Эльбарус. Çаксем кăсйисенчен темскерсем кăлара пуçларĕç; тăта лап-лап! ӳксе пуççапаççĕ, тăта пакăл-пакăл! юмахлаççĕ. Сред. Юм. Витрери шывва (= шыва) трук тăксан, шыв лап! туса тôхса ӳкет (выплескивается). || Подр. мгновенному движению садящегося, ложащегося или падающего. КС. Хырăмĕпе лап выртрĕ. Сред. Юм. Мана корчĕ те, лап! выртрĕ. („При этом лап не означает звука при падении, а самое действие). Шорк. Пылчăк çине лап! татăлса анчĕ. Ст. Айб. Куçма кĕрӳ кускалать, Лапата кĕрӳ лап ларать. (Çатма çинче икерчĕ пĕçерни). || Подр. бросанию тяжелого предмета. Ст. Чек. Лап! пăрахат (бросит сразу). N. Ку ача амăшне пĕр ала йĕппе лап! тутарать, тет те, веç чиккелесе вĕлерет, тет. || Подр. удару (хлопанью). Альш. Амăшĕ алăкран тухат та, кукша капкăнĕ амăшне лап тутарат, тет. Шурăм-п. № 6. Арăмне пуçран çапуççипе лап! тутарчĕ. Альш. Кашкăр кĕрсенех, кашкăра аякран лап тутарнă. КС. Аллипе лашана купарчинчен лап! çапрĕ. N. Ашшĕн çăварне лап хупласа лартрĕ. || Подр. ударам бьющихся волн. Сред. Юм. Пĕчикрех хомсĕм лотка хĕрне лап, лап! пырса çапнаççĕ (= çапăнаççĕ). || Подр. хлопанью крыльев. Юрк. Çав вăхăтра кашта çинче ларакан автанĕ çуначĕсемпе лап, лап, лап! тутарса çапса илет. || N. Лап сур (плюнь).|| Подр. тяжелому ступанью по плоскому предмету. Алших. Лап-лап! çĕре ан пусăр: çĕр кисренет, тиеççĕ. || Подр. тяжелому бегу. Сред. Юм. Лап-лап! тутарса чупса кайрĕ. Побежал тяжелой рысью. Ib. Пирĕн лаша чупайрать-и-мĕн ôлă? Лап-лап, лап-лап! туса пырать, онпа мĕн чôлах аякка кайăн? СТИК. Пĕчĕккĕ ача, чуппи (бег) килĕшет, вăл темле çăмăллăн чавтарса пырат; пысăк çын вара лапăстатса пырат. („Лап-лап“ выговаривается соразмерно шагу; если шагает — редко, если бежит — скоро. Выражение впечатления при виде неуклюжести бега, неуклюжести фигуры, а также и звук, производимый ногами“). || Подр. звуку, который слышится, когда трясут шапку, взяв ее за тулью. Сред. Юм. Шапкана тӳпинчен тытса силлесен, лап-лап! туса силленет. || Подр. звуку неожиданно лопнувшего льда. К.-Кушки. Шыв тулнипе пăр лап! çурăлса кайрĕ. || Подр. кипению каши (хлопанью пара). Изамб. Т. Вир пăтти вĕренĕ чухне лап-лап! туса вĕрет. || Подр. моментальному погашению света. Хрест. Куçук çавăнтах ламппине лап! сӳнтерсе лартрĕ. Сунт. Пӳртре ламппă çути лап! сӳнсе ларчĕ. N. Çав вăхăтрах килти çунса ларакан çуртасем икĕш те лапах сӳнсе ларчĕç, тет. (Сказка). Сред. Юм. Пирн (= пирĕн) лампă чипер ларнă çĕртех лап! сӳнчĕ ларчĕ. N. Çутатса пыракан хунарĕсем лап сӳнчĕç. БАБ. Лап сӳнсе ларчĕ (огонь). См. тимĕр карта. || Подр. широким вспышкам молнии (как будто с глухим звуком). N. Çулахи çĕрсенче шевле (зарница) лап-лап çиçет: темĕскерле ăшшăн туйăнать те, тӳлек туйăнать. || Плашмя. Орау. Лап выртни („ляпа“) сан пултăр, эпĕ шĕвĕр пуçне („тыку“, т. е. с острого конца) йышăнап. (Так сговариваются игроки). || Как раз, совершенно. Якейк. † Çак нуштана корасса воник çолтах тĕл(л)ĕнтĕм, çирмик (= çирĕм ик) çолта лапах килч. Яргуньк. Чу кайăп, лап анăп, мăнтăр купи купалăп. (Кăшăл сăвăрни). Баран. 19. Акă, хайхи каçхи тĕттĕм хаяр вăрçса чикĕшес хире лапах килсе хупларĕ. БАБ. Хăй ăшне лап хупласа илчĕ. См. яр. Шорников. Лап хуратăп (какое-то выражение в игре в камешки, шакла). Янш.-Норв. Уяр! уяр пулать пулсассăн, вĕл вĕçсе кай; çăмăр çăват пулсассăн, лап (лап, п неозвонч.) ӳк. || Как раз (сильнее, чем лăп; выраж. неожиданность). N. Çав капкăн çапнă кашкăр умне лапах тухрăм. 93 çул, 24. Çимуртен лап çав чирлĕ çын патĕнче пулнă. Пшкрт. Холара лап пĕр эрне порăнтăм. КС. Эп вăл çитнĕ çĕре лап çитрĕм. Я как раз прибыл к его приходу. N. Çирĕм тăватă сахат хушшинче çĕр лапах пĕрре çаврăнса çитет. Регули 1350. Лапах выртать. Лапах йорать. || Совсем; точно. Чăв. й. пур. 23. Çав усрама илсе ӳстернĕ ывăлĕ ăнсах кайман, шап лап ăслах мар Сятра: хы̆нџа-_ш̚и лап ŏжŏтсак jарат? Когда же будет совсем (понастоящему) тепло? О сохр. здор. 49. Аша пирĕн е лапах пĕçерсе, е ăшаласа (шарку туса) çиеççĕ. N. Хăлха лапах питĕрĕнсе ларать. || Точь-в-точь. Якейк. Лапах охмах эс. Ib. Эс лапах пирн ялти „Петĕр: калаçса колни та, йорлани та, ташлани та, сан çиллӳ те оннешкелех (как у него). || В самом деле. Хорачка. Лери халăх калат: верно, конта порнса, лапах конта порнсаç кусам, тет. || Шибач. Лапах польчĕ. Оказалось совершенно верным. СПВВ. ТА. Лапах-и? = Чăнах-и? (т. е. правда ли это?).

лăрлат

(лы̆рлат), говорить под нос, бормотать; издавать особый звук. Альш. Нимĕскер ĕç çукран лăрлатса ларать. От нечего делать, тянет волынку (т. е. говорит или даже пишет). Çутт. 53. Ăшă тӳлек каçсенче вара лăрлатаççĕ.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

антициклон

сущ.муж. (ант. циклон)
антициклон (циклонсем хушшинчи хутлăх, унта атмосфера пусăмĕ пысăк пулать, çанталăк тӳлек те уяр тăрать)

слабый

прил. (ант. сильный), слабо нареч.
1. вăйсăр, халсăр, хевтесĕр, хавшак; слабый человек халсăр çын
2. тӳлек, вăйсăр; слабый ветерок тӳлек çил ♦ слабый чай шĕвĕ чей

спокойный

прил., спокойно нареч.
1. лăпкă, тӳлек; сегодня озеро спокойное паян кӳлĕ шывĕ лăпкă
2. (ант. тревожный) канăçлă, кунĕ; дышать спокойно канăçлăн сывла

тихий

прил., тихо нареч.
1. (ант. громкий) шăп, вăйсăр, илтĕни-илтĕнми; тихий голос вăйсăр сасă; Говорите тише! Шăпрах калаçăр!
2. (син. безмолвный) шăп, сас-чӳсĕр; в лесу тихо вăрманта шăп
3. (син. спокойный) лăпкă, тӳлек, улăх; тихий уголок улăх вырăн
4. йăваш, лăпкă, кунĕ; тихий ребёнок йăваш ача
5. (ант. сильный) лăпкă, вăйсăр, тăпă; тихий ветерок лăпкă çил

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

смирный

йӑваш, лӑпкӑ, кунӗ, сапӑр, тӳлек.

спокойный

канӑҫлӑ, канлӗ, тӑнӑҫ (пурнӑҫ), тӳлек (ҫанталӑк), лӑпкӑ. йӳнлӗ.

штиль

тинӗс ҫинчи шӑплӑх, тӳлек ҫанталӑк.

тихий

тӳлек, тăп, шăп, лăпкă (çанталăк); тихий человек лăпкă, йăваш, сапăр çын; тихая жизнь тăнăç, тăнăçлă пурнăç.

безветренный

çилсĕр, тӳлек, лăпкă (çанталăк).

бесстрастный

тӳлек кăмăллă, ăш хумханнине палăртман лăпкă çын; çуйкăнсăр (çын).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

антициклон

м. антициклон (циклонсем хушшинчи атмосфера пусăмĕ пысăк пулакан, çанталăк уяр та тӳлек тăракан вырăн).

безветренный

прил. çилсĕр, лăпкă, тӳлек; безветренная погода тӳлек çанталăк.

безмятежный

прил. лăпкă, тӳлек, тăп; безмятежный сон тӳлек ыйхă.

безоблачный

прил. 1. пĕлĕтсĕр, уяр; безоблачное небо пĕлĕтсĕр тӳпе; 2. перен. лăпкă, тӳлек, телейлĕ; безоблачное детство телейлĕ ачалăх.

благодушие

с. канăçлăх, çемçе кăмăл, тӳлек кăмăл.

благодушный

прил. çемçе кăмăллă, ырă (е тӳлек) кăмăллă, кунĕ.

покой

м. 1. тӳлек, лăпкăлăх, тăнăç, тăнăçлăх; над озером покой кӳлĕ тавра лапкă та тӳлĕк; 2. канăç, канлĕх; всю ночь не было покоя çĕрепе канăç пулмарĕ; нет никакого покоя пĕр канăç та çук; 3. уст. (комната) пӳлĕм, пӳрт, çурт; приёмный покой йышăну пӳлĕмĕ; удалиться на покой канма кай; ĕçрен пушан, çулран тух.

покойный

прил. 1. (спокойный) канлĕ, канăçлă, канлĕхлĕ, лăпкă, тӳлек; 2. (умерший) çĕре кĕнĕ, вилнĕ; покойная бабушка вилнĕ асанне; 3. в знач. сущ. покойный м., покойная ж. вилнĕ çын; ◇ покойной ночи çывăрса юл(ăр); будь покоен ан иккĕлен, ан хăра.

смирно

нареч. 1. йăваш(шăн), лăпкă(н), кунĕ, тӳлек(кĕн); 2. воен. тӳрĕ тăр(ăр)! смирно!

смирный

прил. йаваш, лăпкă, тӳлек, кунĕ.

спокойно

нареч. 1. лăпкă(н), тӳлек, канлĕ(н), тăнăçлă, тăп(ă); сидеть спокойно тăп лар; жить спокойно лăпкă пурăн; 2. в знач. сказ. канлĕ, лăпкă, тăнăçлă, канăçлă, кунĕ.

спокойный

прил. 1. лăпкă, тӳлек, тăнăçлă, канăçлă, кунĕ, тăпă; спокойное море тӳлек тинĕс; спокойный человек лăпкă çын; 2. разг. (удобный — об одежде, мебели, жилье) канлĕ, хăтлă; спокойное кресло канлĕ кресло; ◇ спокойной ночи ырă каç пултăр; будьте спокойны ан пăшăрханăр, ан кулянăр; со спокойной совестью таса чунпа.

тихий

прил. 1. (негромкий) йăпăш, хуллен, шăп, хытă мар; тихий голос йăпăш сасă; 2. (кроткий, смирный) лăпкă, сапăр, йăваш, тӳлек, тăнăç; тихий ребёнок йăваш ача; тихий нрав йăваш кăмăл; 3. (несильный) тӳлек, тăпă, лăп, лăпкă; тихий ветерок лапкă çил; 4. (медленный) ерипен, вăрах, хуллен, майĕпен; поезд пошёл тихим ходом поезд ерипен кайма пуçларĕ; ◇ тихий час кану сехечĕ (кăнтăр апачĕ хыççăнхи кану).

тихо

1. нареч. (негромко) шăппăн, хуллен, хытă мар; говорить тихо шăппăн калаç; 2. нареч. (спокойно) лăпкă, йăваш, тӳлек; 3. нареч. (медленно) ерипен, хуллен, в араххăн, майĕпе; 4. нареч. (вяло) сӳрĕк, аран-аран; 5. в знач. сказ. безл. шăп, лăп, шăпах; стало совсем тихо (о погоде) çанталăк лăп пулчĕ; в избе тихо пӳртре шăп.

тишина

ж. шăплăх, тăнăç, тӳлек, канăçлăх; соблюдать тишину шăплăха ан пăс; ночная тишина çĕрлехи тӳлĕк.

тишь

ж. 1. см. тишина; 2. (тихая, безветренная погода) лăпкă (е тӳлек) çанталăк; ◇ тишь да гладь см. гладь.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

тӳлек

«покой», «тишина»; «безветрие»; «тихий», «спокойный»; тур. дӳлен, дэвлен (древнее слово) «успокоиться», «воспринять силу» (Будагов I, 574); чаг. тӳлӓк «смирный», «скромный»; тӳлкӓлек «скромность», «спокойствие»; Ибн-Муханна дӳлӓг, Рабг. тӳлӓк «смирный», «скромный»; ср. монг. дӧлгӧн «тихий», «спокойный».

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

лăплану

п.в. Лăпланăç, лăпкăлăх; канăçлăх, канлĕх. Таса-лăх, лăплану, этем хисепĕ... П.Хусанкай, 1982, 260 с. Анчах этем ... лăпланупа çутă шанчăк кӳрсе тăракан асаилӳсене манмасть. П.Афа-насьев, 1985, 162 с. Упра — ăшри тӳлек сасса, лăпланăва. Г.Айхи, 1988, 63 с. Сыпам-ха, ман çук лăплану. К.Бельман, 1999, 61 с. — лăплану туйăмĕ (А.Игнатьев, 1978, 54 с.); «лăпланусăр» пурăн (ÇХ, 9.10.1998, 9 с.).

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

лăпкă

тӳлек. Кăларса лартнă хыççăн чи малтан пăхассине те лăпкă (тӳлек) ăшă кун çитеччен тăвас пулмасть [Хыпар 1907, № 13:101].

Çавăн пекех пăхăр: