Шырав: Тăпса

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
петля
алăк хăрах тăпса çинче çакăнса тăрать — дверь висит на одной петле
тăпсаран вĕçертсе — ил снять с петель

2.
петельный крюк
витре тăпси — крюк дужки ведра

3.
пята ворот
аялти тăпса — нижняя пята
тăпса йĕппи — шип пяты ворот (вставляемый в металлическое гнездо)
Туман хапха тăпси — погов. Пята несколоченных ворот. (соотв. Шкура неубитого медведя).

4.
пятка (косы)

5.
корешок
кĕнеке тăпси — корешок книги
квитанци тăпси — корешок квитанции

◊
пăшал тăпси — ложа ружья
сăмса тăпси — переносица

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(ты̆пса), петля на дверях. СПВВ, ПВ. Вута-б. Тăпса, подпяток у ворот. Ib. Тăпса, осен у ворот, СПВВ. Тăпса = тăпăлса, напятки, на чем ходят ворота. Моркар. Тăпса от слова „тăп“ или выражения „тăп тытас“ — дерево или камень с углублением, в которое вставляется нижний конец оси ворот или калитки. Ось калитки или ворот упирается и вращается на „тăпса“. Ось калитки или ворот по чувашски называется „калинке йĕки“, „хапха йĕки“. Оба конца оси называются „йĕке вĕçĕ“, а не „тăпса“. Тăпса тесе тăта утă çулакан çавапа онăн капăлĕ çыпçăнакан вырăна калаççĕ. Кăпăл тесе çаван аври çăмĕнче çыпçăнса тăракан пайне калаççĕ. Бур. Тăпса — вращающаяся часть деревянных ворот. N. Хапха тăпси тимĕр тăпса. N. Хапханăн тăпси пăхăр, тытки кĕмĕл. N. † Атте хапхи тăпсине шăтрĕ тухрĕ пĕр пĕрене. Персирл. Алăк тăпси, та часть ворот, которая вставляется особым способом в столб. Ib. Алăк тăпси тохса кайнă. N. Чӳрече тăпси — йĕс тăпса. N. Тăпса — у окон и дверей, все, на чем висит. || Вута-б. Петле тăпси, крюк. || См. арман. || Пятка косы. Сред. Юм. Çава çăлса пынă çĕртех самай тăпсинчен талса кайрĕ. || Основание некоторых органов. Сред. Юм. Алă тăпси = алă кăкĕ. || Полый стебель растения, дудка, трубка. Череп. Ыраш тăпсана ларнă (ннжнее междоузлне пожелтело). Ст. Чек. Ыраш тăпсана ларат (начинают пробиваться колосья). См. кĕпçе.

(ты̆пса), i. q. шапа. «Чугунная коробка с помещением для мази или сала под стояком, или кусок железа с угяублением под веретеном, вставленные в дубовые балки, лежащие под стояком или веретеном, в которые вставляются концы веретена или стояка». Шевле.

Çавăн пекех пăхăр:

тăпрас тăпру-у тăпсăр тăпсăр-тĕпсĕр « Тăпса » тăпсакай тăпсаллă тăптăм тăр тăр-çĕтĕк