Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

лягушка

лягушачий, лягушечий
çĕр шапи — жаба
тимĕр шапа — черепаха
тинĕс тимĕр шапи — морская черепаха
шапа вăлчи — 1) лягушачья икра 2) бот. бодяга
шапа курăкĕ — бот. копытень европейский
шапа пăтти — бот. ряска
шапа хупаххи — бот. мать-и-мачеха
шапа çăвар — бран. горлан, крикун
шапа хуранĕ — раковина, ракушка

II.
 
металлическая развилка для пристегивания вожжей к узде

III.
общее название
некоторых плоских деталей различных устройств, напр. мельницы

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(шаба), лягушка, жаба. Изамб. Т. Ытла та пит çӳçентерет симĕс шапа. Ул хăй вăрăм пулат. Урисем те питĕ вăрăм. Каçанĕ çинче (на спине) тăрăх-тăрăх (полосы), симĕс куçĕсем шурăрах. Якейк. Симĕс шапа, тимĕр шапа (хăмăртарах симĕс шапа) шура (= шывра) порнаççĕ; çĕр шапи типĕ çĕрте сакансенче порнать. Б. Олг. Хора шатра шапа (котăркалă). Б. Бур. Шапа çиен чап пур. Зап. ВНО. Йăтă пуллинчен шапа пулнăскер (брань). N. Шурта шапа макăрать. ЧП. Шапа кăшкăрать. Н. Седяк. Шапа кăшкăрсан, йĕпе пулать. Ала 108°. Çорконне шапа авăтма пуçласан, тырă акма вăхăт çитнĕ, теççĕ. Абаш. Шапа йорлать (о жабе) N. Шапа сасси тĕрлет. Г. А. Отрыв. Шапана вĕлерсен, ĕне хĕсĕр пулать, теççĕ. Сред. Юм. Шапана вĕлерсессĕн, ĕне чĕччине питрет (= питĕрет). Собр. Тип шапана (вар. типĕре пурнакан шапана) вĕлерсен, ĕне сĕт памаст, теççĕ. Ядр. Ай, çырлахах, карчăксем шăтарас пек пăхаççĕ, вилнĕ шапа куçĕпе вилнĕ сурăх кĕлетки. Шурăм-п. Шапана ан çилентер. Вăл çара ура çине шăрать те, ура шыçса каять. Сред. Юм. Месерле выртсан, аллисĕне те, ôрисĕне те тăсса выртсан: шапа пик сарăлса выртнă, теççĕ. Ib. Сарлака тôталлă çынна: шапа çăвар пик, теççĕ. Ib. Шапа çăварĕ, так называли лампу без стекла. Изамб. Т. Шапа таханлама кайрăн-ам? (слонялся без дела).

назв. болезни у лошадей. Тюрл. Лашан шапа полать çăвар айăккинче, çиме ямас, осал йон пырса копаланать, çăварне уçса пăхсан шапа пек хора корăнать, икĕ енче те полать. Орау. Лашана шапа пулнă (çăвар маччине пулать).

металлическая развидка для пристегивания возжей. Янгорч.

подворотня. Ходар.

порхлица, подпятник (части мельницы). Мочеи. См. ал-арманĕ, арман (шапа). Изамб. Т. Йĕкенĕн аял пуçĕ ухвачĕ чулăн шапине лекет. Ст. Чек. Йĕке пуçĕнче шапа, ун çинче чул. Качал. Йĕке айĕнче шапа.

(шаба), subscus ferrea, quae aliter тĕпек appellaiur. Порхлица (иначе тĕпек). Аялти шапа, nonnulla pistrina duas subscudes habent, quarum altera inferius collpcata hoc nomine appellatur. Порхлица (в некоторых мельницах), которая, будучи короче диаметра отверстия верхнего жернова, имеет в себе три отверстия: в одно из них, среднее, проходит верхний конец веретена, а в два крайних — концы ухвата. Ст. Чек. Верхняя порхлица (шапа) неподвижна; нижняя — короче диаметра вечеи бегуна. Если снять верхний камень, то верхняя порхлица останется на верхнем жернове, а нижняя — на веретене. || Шапа. Ferrum quadratum, media parte excavata, cui incumbit axis ferreus, qui йĕке sive кот йĕки appellatur. Подпятник. Якейк. Шапа тесе, тăват кĕтеслĕ, варĕнче шăтăклă чукуна калаççĕ; шапа çинче йĕке тăрăнса тăрать. Так называют четырехугольную чугунную плитку с углублением в середине; в шапа упирается отвесно (железное) веретено. То же слово, с тем же значением, и в Мочеях.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

бака

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«лягушка»; тип шапа «жаба»; тимĕр шапа «черепаха»; кирг., тат., башк. ташбака. Из русск. жаба.

Чĕрчун ячĕсен чăваш-вырăс-латин словарĕ

лягушка — ranа [шывра та, çĕр çинче те пурăнакан хӳресĕр чĕрчун]; вăкăрла шапа лягушка-бык — rana catesbeiaria [Çурçĕр Америкăра пурăнакан чи пысăк шапа]; голиаф шапа лягушка-голиаф — rana goliaph; Инçет Хĕвелтухăç шапи дальневосточная лягушка — rana chensinensis; курăк шапи травяная лягушка — rana temporaria; кӳлĕ шапи озёрная лягушка — rana ridibunda; пĕве шапи прудовая лягушка — rana esculenta; Çĕпĕр шапи сибирская лягушка — rana amurensis; шĕвĕр пуçлă шапа остромордая лягушка — гапа arvalis; ыхра шапи лягушка-чесночница — pelobates fuscus

Çавăн пекех пăхăр: