Шырав: вĕрентекен
Чăвашла-вырăсла словарь (1982)
наставник, учитель, учительница
нимĕç чĕлхи вĕрентекен — учитель немецкого языка
çамрăксен тимлĕ вĕрентекенĕ — чуткий наставник молодежи
III.
1.
одновременно, быстро и дружно
ĕçе кар тух — дружно приняться за работу
вĕрентекен класа кĕрсен, ачасем кар тăчĕç — когда в класс вошел учитель, дети дружно встали
краевед
вырăнти краевед — местный краевед
краевед вĕрентекен — учитель-краевед
логопед
логопед вĕрентекен — учитель-логопед
филос.
монизм (çут тĕнчен пуçламăш никĕсĕ пĕрре кăна — матери е дух, тесе вĕрентекен теори)
обществовед (обществоведени вĕрентекен)
5.
быть, становиться
вăйлă пул — быть сильным, стать сильным
вĕрентекен пул — стать учителем
ăшăрах та ăшăрах пулса пырать — становится все теплее и теплее
вăрман шăп пулчĕ — в лесу стало тихо
репетитор (ачана киле пырса вĕрентекен учитель)
1. филос.
скептицизм (объективлă чăнлăха пĕлме çук, тесе вĕрентекен идеализмла философи юхăмĕ)
филос.
спиритуализм (çын чунĕ ӳтрен уйрăм, хăй халлĕн пурăнать, тесе вĕрентекен идеализмла теори)
стереометрия (геометрин фигурăсем çинчен вĕрентекен пайĕ)
термодинамика (физикăн ăшă çинчен вĕрентекен пайĕ)
тригонометрия (геометрин виçкĕтеслĕхсенчи кĕтессемпе енсен шайлашăвĕ çинчен вĕрентекен пайĕ)
см. вĕрентекен
физический
атом физики — атомная физика
молекулярлă физика — молекулярная физика
теорилле физика — теоретическая физика
ядерлă физика — ядерная физика
физика саккунĕсем — физические законы
физикăпа математика факультечĕ — физико-математический факультет
физика вĕрентекен — преподаватель физики
1.
кишеть, копошиться
кăткă йăви хĕвĕшет — муравьи кишат в муравейнике
пасарта халăх хĕвĕшет — на базаре толпится народ
вĕрентекен тавра ачасем хĕвĕшеççĕ — дети толпятся вокруг учителя
3.
известный, видный, знатный
вăл районти шутлă тухтăр — он известный доктор района
вĕрентекен ялта шутлă çын — учитель в деревне — человек авторитетный
электромеханика (электротехникăн электромашинăсем çинчен вĕрентекен пайĕ)
4.
профессия, занятие, дело
алăсти ĕçĕ — ремесленничество, кустарничество
çар ĕçĕ — военное дело
вĕрентекен ĕçĕ — 1) труд учителя 2) профессия учителя
эсĕ мĕн ĕçре? — кем ты работаешь?
хăвна килĕшнĕ ĕç суйласа ил — выбрать себе занятие по вкусу
Чăвашла-вырăсла словарь (1919)
лес
вăрман улпучĕ — лесничий
вăрман пăхакан; вăрман хуралçи – лесник
хура вăрман — черный лес
арçури, вăрманти — леший
вăрманлă —лесистый
вăрманпа суту-илӳ тăвакан — лесопромышленник
вăрмана лартса ӳстерекен — лесовод
вăрмана ытлашши касса пĕтерекен — лесогубитель
вĕтлĕх – мелкий лес
Хусанти вăрман ĕçне тума вĕрентекен аслă шкул — Казанский высший лесной институт
вăрман çук çĕр — безлесье
хырă вăрманĕ — бор
учить
вĕрентекен — учитель
ас шкулта вĕрентекен — профессор
Чăваш сăмахĕсен кĕнеки
неприветливо, холодно. ЧП. Мĕшĕн сиввĕн пăхатăр? Ёрдово. † Вĕттĕн-вĕттĕн посмине, эпир посмасан, кам посас? Сиввĕн-сиввĕн сăмахне, эпир илтмесен, кам илтес. Истор. Иккĕшин те чунĕсене сиввĕн туйăнса тăнă. Ачач 37. Вĕрентекен апла каласан, класри ачасем хăйĕн тантăшне сиввĕн пăхса виçеççĕ.
(с'авы̆), то же, что çав. Орау. N. Вара вуласа паракан: салам янă, сывă, кăшт укçа ыйтать, тет те, вара мĕн пурĕ çавă пулать (вот и всё). N. Çавă хăй вĕрентекен ачасене хытă вĕрентетчĕ, тет.
(тады̆к), отрезок, обрез, обрывок, обломок. Тогаево. Онтан вара ашшĕпе амăшĕ пĕр патак татки (= татăкĕ) илеççĕ те, шăпа яраççĕ. Эльбарус. Кашни пĕрер е икшер патак таткисем çĕклесе, пĕрле пыçтарăнса, вăрмана шала кĕрсе каяттăмăр. N. Çулла тулнă шăнасем çавăнтах тăни тепĕре, хăюне пир татăкĕпе туса яни виççĕ. Тогаево. Иван каллах хăвăртрах сиксе тохрĕ, тет те, каска таткисене (обрубки дерева) пыçтарса (= пуçтарса) тохса пăрахрĕ, тет. Дик. леб. 40. Татăк-татăк пĕлĕтсем пĕр çĕре пухăнаççĕ. || Кусок. Сĕт-к. Çăккăр татăкне çĕре ан прахăр, ачасам! Синьял. † Йăпăр-йăпăр пасара, кулачă татки (= татăкĕ) çимешкĕн. || Обломок, осколок. N. Кайсан-кайсан, Иван чол татки илчĕ, тет. НИП. Татăк-татăк юхать (пăр, после полного ледохода). || Клочок (земли). N. Дворовый (улпутăн хăй патĕнче тăракан) хресченсене ирĕке кăларнă чух пĕр татăк çĕрсĕрех кăларса янă. N. Персияпа Турция (= Перçипе Турци) патшалăхĕ хăйсен патшалăхĕсем хушшинче выртакан татăк çĕршĕн пит хытă тавлашаççĕ. || Часть. Чаду-к. Вара çĕлен патши темиçе татăк пулнă. || Статья. Бес. чув. Вĕрентекен ăна пĕр хаçет парса янă. Унта пĕр тĕрĕк (турккă) патшалăхĕ пурăнăçĕ çинчен çырса хунă татăк пулнă. Вăл татăкра турккă хĕрарăмĕсем арçынсенчен хĕн курса пурăнни çинчен, халăх сахалланса пыни çинчен çырни пулнă. || Отрезок времени. Якейк. Тепĕр татăкра (в другое время) пӳклесе парăп-ха, пĕр татăкра (в непродолжительное время) халь виç йĕм ĕçлерĕм. || Употребляется для выражения уменьшительности. N. Ниăçта та пĕр курăк татăкĕ те çук (нет ни травки), йĕри-тавăра пĕр хăйăр (песок) анчах. Собр. Кил енче тип татăк, Вутлан енче вут татăкĕ. (Чĕлĕм туртни). ЧС. Çӳлте пĕр пĕлĕт татки те çук, хĕвел шăратса пăхать. || Небольшая часть поля (2—З хăлаç). К.-Кушки. || Обрубленный, обрезанный. Ишек. Халĕ те татăк хӳрепе (с куцым хвостом) çӳрет, тет. N. Татăк хăлхапа çӳретчĕ. Синьял. Шур татăк кут, татăк кут, хуса-хуса пытăм та, хурама кутне анах карĕ. Альш. Татăк кут Татяна (насмешка над именем). N. † Татăк кутлă (вар. котлă) тимĕрçсем сиксе тимĕр çапаççĕ. Ала 4°. Эпĕ куртăм çавăнта пĕр хăрăк татăк çăкана. Ск. и пред. чув. 77. Каларĕ вăл еррипе, карчăк енне çаврăнса: çамки шăтăк — хупăнмĕ, чĕри татăк — сыпăнмĕ. О заступл. Татăк алăллă хĕре курсан, тарçисем те пит тĕлĕннĕ. ТХКА 40. Пĕр сыснин хăлхи татăк. Ала 4. Усал патши ăна пĕр лаша пачĕ, тет, тата тепĕр татăк хĕç пачĕ, тет. N. Татăк винтовккă, обрез. || Распруженный (о запруде). Н. Мазик. Çитсен, унтан ыйтнă: чăнахах санăн арман пĕви татăк? || Лишенный. КС. Аш-пăшран, сĕт-турăхран татăк тăмастпăр. N. Вĕсем никçан та чытнайран татăк полмаççĕ. Юрк. † Вуникĕ ĕне усрăттăм, ĕне сума тухăттăм, сĕтрен татăк пулмăттăм. || Перерыв. Алик. Туя пынă лашасем умĕнче сĕлĕ татăк ан тăтăр (т. е. чтобы без перерыва лошади ели овес).
учащ. ф. от гл. тыт. Якейк. Торатсенчен тыткаласа (хватаясь за сучья), йăвăç тăрне хăпарса карĕ. Кан. Карта тăрăх тыткаласа килелле уттартăм. Я пошел домой, хватаясь за изгородь. || Держать в руках, брать в руки. Аттик. ЧС. Çак чиртен кайран тетен сулахай алли типе пуçларĕ, пĕр япала та тыткалаймасчĕ ĕнтĕ. || В уничиж. см. (о кое-какой ловле). В. Олг. Полă паян тыткаларăн-и? Ты сегодня наловил рыбёшки? || Щупать. N. Кĕтернене çул та памаçть, курсанах ăна унтан та кунтан тыткалама тытăнать. || Употреблять (что). ПУ. Вĕреннĕ чухне тыткалакан япаласем. N. Пирĕн пулли-качки... эпĕр час-часах тыткаламастпăр та ăна (не в частом употреблении). N. Тирĕсене (их шкуры) тумтир вырăнне тыткаланă. Çутт. 30. Асту ачусемпе пĕр пит-шăлли ан тыткала, уйрăм шăл. Вино-яд. Ачасем те эрех тыткалама ан вĕренччĕр. || Тратить, расходовать. Аттик. Исе килеç ялтан вăйăç, эрех-сăрана витри-витрипе тыткала пуçлаççĕ. (Пумелке). N. Ытти хăна (тебе самому) юлтăр тыткалама (на расход). N. Хама тыткаламалăх алра укçа пĕр 7 тенкĕ пур. N. Утă-улăмсене перекетлĕрех тыткала. Çутт. 54. Тыткаламалăх укçа пур. Виçĕ пайран пĕр пайне çеç тыткалама шут турăмăр. || Распоряжаться. N. Сан килĕнти тарçă-тĕрçĕне хăй аллипе тыткалать. Истор. Шуйскийсем ун сăмахне итлеме мар; ăна хăйне те ирĕк паман, кăмăлĕсене епле килнĕ, çапла тыткаланă. || Править (лошадьми). НАК. Хĕр ялне пырса кĕнĕ чух, ут тыткалакансенчен пуçне пурте кӳме умне тухса тăраççĕ. Богдашк. † Çил çунатлă ута тыткалама кайăк чĕрелĕ ача кирлĕ ăна. Торп-к. Эсĕ ытла çамрăк, лаша тыткаламалăх çук. || Держать (в строгости или наоборот). N. Намăса пĕлмен ачуна эсĕ хытă хуралла, çемçе тыткаланă тĕле пулса усала ан тытăнтăр вăл. Кан. Пăртак тыткаласчĕ ку Керлие. Букв. 1906. Чим-ха, эпĕ сана, асаннӳне каласа парам, вăл сана лайăх тыткалаканччĕ-ха. Кратк. расск. З0. Вĕрентекен те хытă тыткаланă ăна, ашшĕпе-амăшĕ те ятланă. ЧС. Ваттисем ун пеккине: вилĕн (чит. вилнĕ) çын хăй аллипе тыткалат, теççĕ (т. е. покойники сами хватают тех, кто их оскорбил. Из статьи об утопленниках). || Делать (что). В. Олг. Ĕçленĕ чох часрах, вăр-вар çарăнкалас, тыткалас (делать дело). || Иметь дело (с чем). Юрк. † Ылттăн тăрăлă çуртсем ăшĕнче улпутпала тиек лараççĕ, ялăн шурă хутсем тыткалаççĕ. Собр. Çав укçа кайран урăх çынна тыткалама юрамаçтĕ, тет. ЧП. Ылттăн-кĕмĕл лайăх тыткалама. || Обращаться. Чхĕйп. Вара вилнĕ çын ӳтне шăтăка янă, унта та уна пытаракансам хăраса анчах тыткаланă. В. Олг. Кантăр ытла вăрăм, тыткалама шолтра.
(-вэ̆с’), доставаться, хватать. Икково. Порне те тивĕçет. Всем достанет (хватит). N. Тата унăн нӳхрепне сăрисем çине юри туса янă куркисем çавăнта юхса çӳреççĕ. Ытах курка тивĕçмесен, выртса ĕçĕр. (Такмак). N. Урлă каçма кĕпер тивĕçмест, çавăнпа кунта тăратпăр. N. Килти-уйри ĕçсене алă-ура та тивĕçес çук (не хватит силы). Кан. Вара сортировкă тивеçменни те пулать. N. Хăшĕ хăшĕ, салтаксем тивĕçменнине пĕлсен, хресченсемпе епле те пулса килĕшме тăрăшаççĕ. Шор-к. Кăт та полин вĕренес тесе, Ишек школне килтĕм те, онта та полин тĕлĕн вĕрентекен тивĕçмерĕ. || Gebühren, следовать. N. Командăвăть тума тивĕçнĕ офицерăн ăйхи те килмен. N. Недоимкă çине процент ӳсни хресченсене пĕртте тивĕçекен япала мар. N. Хыснапа чиркӳ аллине тивĕçекен çĕрсем халăх аллинче пулмалла. N. Эпир маттур тивĕçмесĕр кайимарăмăр. || Приходиться (по расчету). N. Вĕсене 2 тенкĕ те 77 пусран 7 тенкĕ те 28 пуса яхăна çитиччен тивĕçнĕ.
, тотăр, (тулы̆р, тоды̆р), платок. N. Çавăнпа та вĕрентекен тутăр пек шуралса каять. Н. Седяк. Пĕкĕ çумне сурпан çинчен çыхакан тутăра çакаççĕ. N. Пур салтак та ăна çĕлĕк илеççĕ, тет. Ку, вилнĕ çын тутăрĕ, тăнă, тет те, пĕр чĕнмесĕр тăрать, тет. N. Тутăр. Когда чуваши не покупали базарных платков, то и девочки повязывались „тутăр“ Так как для девочек не так зазорно показывать волосы, то для них достаточно и „тутăр“. Альш. Тутăр тесе кунта чăваш тĕртсе тăваканнине калаççĕ, а платок — явлăк. || Иногда означает скатерть.
(ты̆р, тŏр), вставать; стоять. N. Икĕ ура çине тăрса ӳкерттер. Çутт. 70. Икĕ ура тăрне тăрса йĕри-тавра пăхкалать. N. Хăвăр аппусампа портăпа тăрса вăрçнă. N. Чĕнмесĕр тăрать-тăрать те, мĕн те пулсан каласа хурать (вдруг скажет о том, что уже было). Могонин. Çавăн пек йĕрĕх те çынна тытать; йĕрĕх тĕлне тăрсан, е таптасан, е сурсан, вăл вара çав çынна кĕсен-çăпан чирĕпе асаплантарать. Чуратч. Ц. Вăл хапха патне тăчĕ те, каçчен те ниçта та каймарĕ, çантах тăчĕ. Якейк. Ĕçлен, мана кориччен, чăмăртанса выртнăччĕ; мана корсан, тăрса шăтăкне тарса кĕч. || Вставать с постели. N. Пуринчен иртерех тăратăп. Мы встаем с постели раньше всех. N. Вăл халь те çывăрса тăман. Орау. Эсир тăнă-и? Эсир тăтăр-и? Вы встали? Ib. Эсĕ тăнă иккен. Ты, оказывается, встал. Ib. Эс тăним? Разве ты встал уже? Оринино. Çывăрса тăрчĕ, кайса тăрчĕ. Орау. Хăна тăн(ă)-и? Встал ли гость? Регули З57. Эп килнĕ чох вăлсам порте тăнăччĕ. || Стоять (напр., о войске). N. Кайра тăратпăр. Мы стоим в тылу. || Задерживаться; воздерживаться. Шибач. † Лайăх арăм илес терĕм, хак хаклă. Хак хаклăшăн тăрмастăм(ччĕ), яшкĕрĕмрен хăрарăм. Б. Олг. Виç тенкĕшĕн ан тăр. Не спорь из-за трех рублей, не стой, не задерживай. Кореньков. Трапхим пуçĕ ĕçленĕ саплăкшăнах пит тăман (произн. тăмон), толькă онăн сăкмонĕ пиншак майлă чут полман. Яргейк. † Чемей çулĕ лакăмлă, çул усалтан тăрмастпăр, хĕр лайăхшăн тăрмастпăр; Чемей хĕрĕ пур çинче эпир арăмсăр пурăнас çук. N. Килте хĕрсем: питĕ мар-и(?) мĕн çамрăк, тесе, тармасчĕ полмала. || Стоять за кого (за что), заступаться, защищать. КС. Сутра маншăн пит хытă тăчĕ (заступался, защищал). || Происходить. N. Халĕ конта вăрçă выйлах тăрмаç. N. Вăрçă халĕ вуйлах тăрмаст. || Находиться где-либо; находиться в известном состоянии. N. Пĕр эрнерен ачанăн акăшĕ хăмăшлăха кайса пăхат та, шăмăсем çапла тăнинех курат. N. Унта кăкшăмпа (в кувшине) шыв ларнă (или: тăнă). N. Эпĕр вăрçăра ик уйăх тăтăмăр. Альш. Çуркунне шыв тăрат, çула та типмес (в болоте). Бес. чув. 14. Халĕ вăл вырăнта пĕр лачака анчах тăрать. N. Вăрçи-вăрçми тăратпăр. N. Вăл унта яланах пĕр пек, пĕр чарăнмасăр тăрать (холера). Календ. 1906. Унта ир пулнă чухне пирĕн çĕрле тăрать. О сохр. здор. Вара шыв тăми пулса курăксем çĕрмен те, тин сивĕ чир пĕтнĕ. Бугульм. † Хранцусски тутăр виç панулми, эрне тăчĕ арчара. Н. Карм. † Сĕтел çинче тăракан, ай, хăпарту, пăрирен мар-ĕçке, тулăран. Регули 20. Ĕçлемесĕр виç кон тăрать çак кĕпе. || Висеть (о кнуте). || Храниться. N. Клетре тырсем мĕле тăраççĕ? О сохр. здор. Кĕççе (войлок) таса тăтăр тесе, ăна пиртен çĕленĕ пит тăхăнтарас пулать. || Сидеть (об одежде, белье). Якейк. Ман кĕпе лайăх тăрать-и, пăх-ха. || Служить, находиться, состоять в должности. Альш. Вĕсем пĕр çул кăна тăнă. Бес. чув. 4. Малтан вăрман улпучĕ патĕнче виçĕ çул тăрса ирттернĕ. N. Хăшĕ халĕ вĕрентекен пулса тăраççĕ, хăшĕ тата урăх ĕçре тăраççĕ. N. Чиркӳ старастинче тăрасси темĕнех мар. || Быть в ожидании чего-либо. Тюрл. Пирĕн атте аппăшин хĕрне çураçнăччĕ те, туй тăвасшăн тăратьчĕç. || Держаться (в памяти). N. † Ах аттеçĕм, аннеçĕм, нуммай чĕркĕр çинче вылятрăр, халь те тăрат чĕре варринче. || Находиться в чем. ЧП. Мĕн пур кил ун пуçĕнче тăрат. N. Çав кӳкĕрт шăршипе пӳрт ăш-чиккинчи пĕрене çурăксенче тăракан чирсем пĕтеççĕ. || Стоить. N. Унта кайма тенкĕ тăрать. N. Вĕсен пĕр тумтирĕ те хăшшĕн пирĕн çурт хакне тăракан пур. N. Сирĕнпе пĕр сехет курса калаçни пĕр ĕмĕре тăратьчĕ. N. Эсĕ çăкăрăн пĕр пĕрчине тăмастăн, вĕт, теççĕ. N. Укçа пĕр тенки пĕр пуса тăман вăхăт килĕ. N. Пĕр-икĕ сăмах çырсан та, çĕр сăмаха тăрать. N. Ку япала нимĕне те тăмас (ничего не стоит). N. Мĕн чухлĕ тăрат? Перев. Мансăр пуçне эсир ниме те тăмастăр. Регули 104. Çав кĕпе ĕçлесси те пĕр сом тăрать. Ib. 133. Çав кĕпе ĕçлеме пĕр сом тăрать. Хурамал. Кунта этем ячĕ мĕн пурĕ иккĕ, а эсир виççĕн, виçĕ этем те манăн пĕр чурама тăмаç, тет. Чĕр. чун. яп. й.-к. пур. 11. Анчах шыраса вăхăт ирттерме тăрать-и? — Тăмасть. N. Эсир пурсăр та нимĕне тăмастăр. Чинер. Манăн 25 тенкĕ укçа 25 пуса та тамарĕ пулас (не оценили посылки). N. Мана кĕнеке вуласси те мĕн тăрать (= паха). Юрк. Старасти те ăна хирĕç, аллипе умĕнчи çуртисем çине тăсса кăтартса: кăсем акă икшер пус тăраççĕ, кăсем виçшер пус, кăсем пилĕкшер пус, аккусем тата, шултăрараххисем, вуншар пус тăраççĕ, тесе каласа парат. N. Хамăр ăслă, ыттисенчен кая пулмасан, çын мăшкăланни мĕне тăрать вăл? N. Нумаях та пулмаст, вăл 50 миллион кивсен илчĕ. Анчах вăл укçа нимĕн те тăмаст: 2З кĕпĕрне çыннине выçă вилесрен хăтарас тесен, темиçе миллион тенкĕ кирлĕ. ТХКА 48. Пирĕн лаши виççĕ, хăлхи улттă, хӳри виççĕ, виç лаша чунĕ пулин те, пĕр лайăх лашана тăмаççĕ вĕсем, тесе пуплетчĕ пирĕн атте. || Стоять в цене. Кан. Тыр-пул, апат-çимĕç хаксем çапла тăчĕç. || Стоять твердо, настаивать. N. Вăл туртма пăрахас тесен те, час пăрахаймасть. Хăй сăмахĕ çине тăракан çын анчах пăрахма пултарать. N. Эппин сăмахăр çине тăма тăрăшăр (держите слово). || Стоять (о погоде. Здесь „тăр“ иногда не переводится). N. Кун сивĕ тăрат. День холодный. N. Кунсем пĕр май сивĕ тăраççĕ. N. Çанталăк мĕнле тăрат? Какова погода? Якейк. Ай, халь авăн илме çанталăк уяр тăрать (ясная погода). Букв. 1908. Çанталăк ăшă тăнă. Толст. Çĕр çинче çанталăк пур тĕлте те пĕр пек тăмасть (не везде одинаковая погода). || Продолжаться. Панклеи. Тĕтре тăрчĕ (продолжался) тăватă кун. Кан. Çĕр чĕтрени 30 çекунлă тăнине пĕлетпĕр. Ib. Выставккă сентябĕрĕн 29-мĕшĕнче уçăлса октябĕрĕн 1-мĕшĕччен тăрать. Толст. Вăл вырăнта çу виçĕ уйăх анчах пулать, ытти вăхăтра пĕр маях хĕл тăрать. || Держаться на чем. Орау. Пӳрт çийĕ юпасам çинче тăрать те, пит начар, кĕç-вĕç ӳкес пек туйăнать. Крыша держится на столбах плохо. || Удержаться. Бгтр. Пылчăкĕ тăмарĕ, тет те, шыв киле çитиччен пĕтĕмпех юхса тухрĕ, тет. Грязь не удержалась (в решете), и вся вода вытекла. ЙФН. † Ырă çурт çинче юр выртмасть, пирĕн пуç çинче çӳç тăмасть. (Салтак юрри). N. Хăвăнта тăман сăмах çынта тăмасть. (Послов.). Якейк. Эпĕр туйя кайнă чох хĕр аллинче çĕрĕ тăмаçть (т. е. на время отдают парням ехать на свадьбу). || Приниматься, начинать. Скотолеч. 17. Анчах пĕрре сĕрме тăрсанах, пĕтĕм лашана сĕрме юрамасть (нельзя в один прием, сразу протирать всю лошадь). N. Килте хут пĕлекен те çук; писме çыртарма тăрсан та, виçĕ-тăватă киле çитес пулать. N. Письмо çырма тăрсан та, темиçе начальник чĕнеççĕ (зовут, т. е. не дают покоя): Гурянăв та Гурянăв, тесе. N. Çам пек çырма лараччин, çырмали питĕ нăмай пекчĕ, çырма тăрсан.. пурне те манса пĕтрăм. Ачач 25. Кунĕ уяр, ăшă. Хĕвел пăхать Тумла юхма тăрасшăн. Ib. 53. Алăкран кĕнĕ чух такăнма тăчĕ. N. Çисен, пуçах пуçтарма тăнă вăл. || Собираться. Толст. Çуртана сӳнтерес тесе тăраттăм ĕнтĕ, сасартăках темĕскер çыртнине сисех кайрăм. Б. Олг. Эп онтан кайма тăртăм, вăл каларĕ: çарăн-çарăн, паратăп, паратăп, ик кĕренке вонçиччех, тет. Турх. Вĕлерме тăнă вăхăтра... Чăв. й. пур. 9. Хăй çынна япала парса пулăшса тăрсан та, çапах çынсене нимĕнпе те кӳрентермен. || Пытаться (сделать что-либо), намереваться.N. Пурăнма йывăр пирки çак хĕрача темиçе хутчен те çакăнма, çăла сиксе вилме тăнă. Пир. Ял. Çакăнса вилме тăнă. Ст. Шаймурз. Катма тăтăм, шăл витмерĕ (орехи). В. Олг. Салтакне касса пăрахма тăрчĕç: чăсатăн, тесе. Кан. Хăйĕн малтанхи арăмĕ патне револьвĕрпе пырса кĕрсе, арăмĕнчен япаласем илсе тухма тăнă. || Задерживаться. N. Анчах нуммаях ан тăр, часрах тупса кил вăлсене! — Юрĕ, нуммай тăратмăп, тупса килĕп эпĕ. ЧП. Нуммай тăмăпăр, час кайăпăр. Юрк. Нуммай та тăмаст, калле çаврăнса тухат та: кĕтсе тăрăр, час тухĕ, тет. N. Нумай тăмастăп калах яратăп (письмо). О земл. Сӳрене пăртак тăрарах тепĕр хут тусан, эпир усă куратпăр. || Ждать, подождать, потерпеть. N. Тархасшăн пăртак тăр, чăт. N. Вăл ĕлĕкхи пекех, нимĕн те тăваймĕ тесе, тăрса пулмаст. ЧП. Çичĕ кун та ан тăр, килсе тăр. Альш. † Эрнен хушши ултă кун. Эрне ан тăр, тăванăм, пырах тăр. || Относиться к кому. N. Бюрократия тесе чиновниксене пурне те, вĕсем халăха мĕнле тăнине калаççĕ. || Считаться за кем. Капк. Хут çинче унăн хваттерĕ Сĕнтĕр-вăрринче учитĕлницăра пурнакан акăшĕ çийĕнче тăрать. || Иметь желание. О сохр. здор. Унăн ĕçлесси килмест, яланах выртасшăнах тăрать (при лихорадке). N. Нихăçан та ӳпкелешмеççĕ, çынна хирĕç усал сăмах калаçмаççĕ, никама та усал тăвасшăн тăмаççĕ. || Быть готовым. N. Парас пек тăр. Н. Седяк. Тилĕ çăхана тытрĕ, тет те, çиме тăрат, тет. || Побывать. ЧС. Эпĕ пиччесем патĕнче пăртак тăтăм-тăтăм та, ăйхă киле пуçларĕ. || Бывать, находиться. N. Çавăнпа ăсен укçисем темĕн чухлĕ çĕлесен те, алра тăмас, тет. О сохр. здор. Çĕр нӳрлĕ тăмасть (не бывает сырою, на горе). Ст. Ганьк. Çĕлен сăхсан, выльăх та, этем те шыçăнса каят, ун шыççи хытă тăрат. Ходар. Хурал пӳртĕнче хай кăнтăрла çын питех тăмаçть. || Оставаться целым, находиться в целости и сохранности. Пухтел. Çăнăх та тăмас. ЧС. Лаша умĕнчи çиме çаплах тăрат: пĕртте иксĕлмен. N. Хăйсем сывă-и, çӳреççĕ-и, выльăх-чĕрлĕхсем тĕрĕс-тĕкĕл тăраççĕ-и? || Принадлежать. Кан. Эсеккасси ялăн çĕрĕ çинче тăватă ял çинче тăракан халăх вăрманĕ пур. || Взлетать. || Следовать. N. Манăн сăмах çине тăр. || Восстать. N. Хирĕç тăр. || Жить, обитать, здравствовать. N. Вăл ман патра тăрать. Календ. 1904 Праçшкре те кӳрше кайса килетĕп те, вара кунĕпе килте тăратăп, тет. N. Нумаях та тăмăн, çуркунне пулĕ, унтан çу та çитĕ. Алешк.-Сапл. Сыва тăратна? тесе салам яр. Альш. Унтан тата: ят улăштармасан ача тăмас, тенĕ. Çавăнпа улăштарнă (прежние чуваши). Хăшĕ-хăшĕ ачи начар ӳссессĕн: ятне улăштарас, теççĕ. N. Епле шухăшпа тăратăр, мĕн шухăшлатăр, мĕн калаçаççĕ сирĕн ялта? тетĕп. Альш. Çăммисем: ĕлĕк пит аван тăраттăмăр, тет. Бес. чув. З. Сывă тăратăн-и, ачусем мĕнле пурăнаççĕ, выльăхусем мĕнле тăраççĕ, тесе ыйта пуçларĕ. Сборн. по мед. Ачасене туртса илтĕн пиртен, киле пымаççĕ, кунтах тăрасшăн. С. Айб. † Нумай пĕтет, сахал çитет, пĕрле тăнине мĕн çитет. N. Акă нумаях та тăмăпăр — салтак пулăпăр. Кан. Пĕр çынпа. Çавнашкал ĕçпе тăнăскерпе, лав çине ларса тухса вĕçтерет. N. Санран çыру илмесĕр пилĕк уйăх тăтăмăр. || Не переводится при „пек“ N. Тăвансем тăраççĕ йĕрес пек. N. Çăмăр çăвасшăн. Ун чухне çăмăр çăвас пекех тăратьчĕ (собирается дождь). || Употребляется в качестве вспомогат. глагола. N. Кайса тăратпăр, укçа çук. Мы ходили туда, но там (всё) нет денег. N. Эсĕ пирĕн пата кайкаласа тăр. N. Каймасăр-килмесĕр ан тăрăр. Захаживайте почаще. N. Пичче, ан çилен, эпир ярсах тăнă, çитмеç апла сан пата. N. Хĕветĕре эрнере пĕре курах тăрап. В. Олг. Халь çисе тăримест вăл, каймалла. ЧС. Кăнтăрлачченех киле кайса тăраймăпăр-ха, çак керемет çеремне кăшт та пулш сухалар. N. Вăл çапла каласа тăнă чухнех... СЧЧ. Ну, кусем чăнах та пăрахса тăраççĕ ĕнтĕ (совсем вот кажется готовы бросить языческие молитвы). Пĕри-пĕри чирлесенех, хай-ĕскерсем нуккă чӳк тума тапратаççĕ, чăтса кăна тăр. Трень-к. Вĕсем уя тухса тăратьчĕç те, пире кĕтетчĕç. N. Шăтăк алтса тăчĕ те, алтса çитерсен, хатĕрленĕ шăтăкне хăех кĕрсе ӳкрĕ. N. Аттеçĕм, аннеçĕм, хуран тулли аш çакса: пиçе тăтăр, терĕр пуль; хĕрĕре аякка парса: йĕре тăтăр, терĕр пулĕ. Юрк. Эпĕ килте ĕçлемесен те, кашни уйăхра эпĕ сире укçа ярса тăтăм. Истор. Ăна хирĕç янă çар чарса тăрайман, пĕр май чакса пынă. N. Ман короле çын ирĕкне тивес çук, юсах тăрсан, нихăçан та вилес çук. N. Камăн та пулса сасартăк сиен пулса тăрсан анчах хăй тума пулнă ĕçе тăваймасть. N. Ăна курасшăн çĕмĕрт йывăççи çине улăхса тăнă. N. Унччен те пулман, сут тавраш çитсе те тăнă. N. Çав вилнĕ çын ӳчĕ типсе хытса тăнă, ун пек кĕлеткене мумия теççĕ. N. Çак йĕрке тăрăх акă мĕн пулса тăнă. Юрк. Çав сăмаха илтсен, хай çыннăн вăтантарас вырăнне, ирĕксĕрех ăна мулпа пулăшас пулса тăнă. Ивановка. Шкулта эпир пынă çĕре урăх ачасем те нумай пухăнса тăнă. Сред. Юм. Нăмай шохăшласа тăрса полмас. Долго раздумывать нечего (нельзя). Изамб. Т. Салтака кайсан, килтен укçа ыйтас вырăнне, хăй ярса тăчĕ. Алших. И, Сĕве-тĕр, Сĕве-тĕр, Сĕве тăрăх хӳме-тĕр; аршăн-аршăн пĕвĕм-тĕр, ылттăн ука çӳçĕм-тĕр, кĕмĕл черкке куçăм-тăр, йăлтăраса тăрат-тăр; ай-хай чунçăм, вăйçăм, янăраса тăрат-тăр. Чăв. юм. 1919 ç. 11. Ука çӳç тыткаламалла та мар: хускаланса, ваткаланса çеç тăрать. Шăна чир. сар. 18. Çимелли япалисене пĕр маях витсе тăрать. Чураль-к. † Çинçе урама хыпар яртăм, хĕрсем тухса тăрмалла; хĕрсем тухнă, ачисем тухман, ачисем тухнă, эпир мар. Орау. Пĕр-пĕринпе тавлашса тăмастăр-и? Истор. Час-часах тата монахсем тăвас ĕçе вĕсене хушса тăриччен хăй тăва-тăва пăрахнă. N. Çынсемпе çапăçса алли-урисене амантса пăрахаççĕ. || Употребляется в чувашизмах. Букв. 1904. Савăннипе пĕртте туйман, хĕвел каçалана кайнă-тăнă. Ib. Инкек çине инкекех тата: çав вăхăтрах ун ури салтăннă-тăнă. Ib. Унтан хайхи вăрăм-туна эрешмен картине çакланать-тăрать. Альш. Пĕр-пĕр улпут тавраш виç-тăватă лашапа кӳме кӳлсе, хăнкăртаттарса иртсе каят-и, вăкăр кĕтĕвĕсем хăваласа каяççĕ-и, унта мĕн те пулсан курах-тăран: ахаль иртмес пĕртте вăхăт. Ib. Вăрманта çул такăр, тӳрем. Ниçта çырмана-мĕне анса-туса тăмалла мар пирти пек. Сред. Юм. Калах тăран-ха эс она, пăртак тăрсан каллах манса каять. Все ему сказываешь, а он немного погодя опять все забывает. N. Унăн тавлашасси, чĕлхепе çĕнтересси анчах киле тăрать. Собр. Хăни килех тăрат, кĕççи сарлах тăрат. (Пӳрт улăхтарни). N. Каç выртсатăма питĕ кансĕр: çанталăк сивĕ. Яжутк. Пирĕншĕн аттен ма макăрас, тăрас-кӳлес лаши пур. Скотолеч. 27. Тăнă çемĕн хытăрах кӳпĕнсе пырать.
очень недавно, в ближайший отрезок времени. N. Вăл халĕрех кăна кĕчĕ-ха. Байгл. Камăн та пулсан халĕрех вилнĕ çын пулсан, вĕсем сĕтел хушшине пĕр çын лармалăх вырăн хăвараççĕ. Бес. чув. 10. Микулай килте пулнă; вăл халĕрех кăна вĕрентекен патĕнчен таврăннă иккен. N. Эсĕ вĕсене халĕрех пырса чармасан, вĕсем ĕлĕкхинчен те ытларах сиен туса пĕтерĕç.
хош, велеть, повелевать, приказывать. А.-п. й. 89. Унтан хăйĕн тарçине çапла хушрĕ хăтăрса. Ib. 81. Хушрĕ улпут тарçине пĕр лашине тăварса хăвалама çав çынна. Ib. 71. Хай хуçа кашкăр тĕлне çитет те, ямшăкне лашасене чарма хушать. Ib. 90. Тарçă тухать урама, кĕме хушать Сахара. Чăв. й. пур. 7°. Вăл хушмасăр çырман. Он писал не по личному усмотрению, а по приказанию. Юрк. Мана ĕнтĕ çын килсе хушас, вĕрентекен тетем çук. Ib. Мĕншĕн тухса каймастăн? Кай! Эпĕ сана киле кайма хушрăм, чармастăп, кай! — тет. Шорк. Эпĕ она вăрмана вотă патне кайма хошрăм. Я велел ему ехать в лес за дровами. N. Сирĕн унта ĕçе хушса тăраканни кам? (распорядитель). СЧЧ. Вăя (отец) вара çемьесене (нашей семье) пĕрне те чӳк тума хушми пулчĕ (стал не велеть). || Поручать, наказывать (что-нибудь сделать): Тораево. Пурне те ĕç хушса пĕтерчĕ тет (надавал поручений, работы). N. Çынна хушас ĕçе хам тăваттăм. Чубаево. Çавăнпа эпĕ аттепе анне мана ĕç тума хушмассерен, эпĕ çапла калаттăм: эсир мана хут вĕренме ярсан, эпĕ тума хушнă ĕçсене хавасланса тăвăттăм, теттĕм. N. Эпĕ сире йăвăр ĕç хушам. А.-п. й. 38. Сана йăвăр ĕçех хушмастăп. || Просить, приглашать, предлагать. N. Аннене яшка пĕçерме хушрăм. Альш. Пĕрре пупсем çӳреççĕ те, кусем патне кĕреççĕ, тет. Ку ача пупсене ларма хушат, тет. N. Тăвансене хушма та аптăранă ĕнтĕ (эпĕ). || Советовать. А.-п. й. 103. Чухăн сутьесем патне каять те, хĕрĕ хушнă пек калать. Бедняк отправился к судьям и сделал так, как советовала дочь. Ib. 104. Чухăн каять те, хĕрĕ хушнă пек калать. Бедняк пошел к судьям и поступил по совету дочери. N. Пирĕн Иван авланас тет. Эсĕ мĕн хушатăн? || Назначать. Орау. Ăна кĕçĕр хурала хушрĕç (в караул назначили). || Роить. Альш. Çӳлĕ тусем çинче çуртсем пур, вуникĕ те вĕлле хуртсем пур. Çуллен çур хушмантан ӳпкем пур. || Прибавлять. Собр. Тухсам, тухсам, Ухаххи, çур çула çитсессĕн çунат хушса вĕçтерес. Кан. Ĕне начар, ӳт хушмасть. N. Иккĕшĕ те чăрсăрланса вăй хушаççĕ пĕрмай. Микушк. Шав-шав вăрман, шав вăрман, мĕшĕн шавлать çав вăрман? Турат çумне турат хушасшĕн. Ib. Шав-шав халăх, шав халăх, мĕшĕн шавлать çав халăх? Чун çумне чун хушасшĕн (старается поддерживать свой род). Лашм. Кĕр каять те çур килет (хура чĕкеç), шур курница çумне çурт хушать; эпир кĕр каяс çук, çур килес çук, атте-анне çуртне хушас çук. Бес. чув. 23. Христоса ĕненекенсем ăна хăйсем шухăшласа кăларса Евангелиене хушса çырнă тенине те илтнĕ эпĕ. || Преувеличивать. Орау. Чăннине калаçать тесе ĕненмелли çук ăна, вăл пĕр сăмах çумне çĕр сăмах хушса калаçать. КС. Хошса кала, преувеличивать, прибавлять. || Приписывать. Янтик. Лаша вăррине, Иван, сана хушаççĕ. Кражу лошади, Иван, приписывают тебе. Сред. Юм. Мана вăрланă тесе хôшаççĕ, еп-ха патне те пыман. N. Çынна хаяр сăмах каласа, усал ят хушса (приписывая неблагопристойное деяние какое-либо), е шуйттан тесе кӳрентермерĕн-и? N. Хăшĕ тата хăйсене пĕр-пĕр ушкăн çумне хушса, кама тĕл пулнă ăна ятласа çӳреççĕ. || Ревновать. N. Арăмне çын çомне хошать. N. Ехрем арăмне Ваçук çумне хушать. || Позволять. Юрк. Ачасене эрех ĕçме хушмаççĕ. Шел. II. 67. Хăй патĕнчех выртма хушрĕ. Пустил на ночлег к себе. || Произносить, сказать. С. Айб. Савнă тусăм пырать çулпала, çитсе сăмах хушса пулмарĕ. N. Сăмах хушайми пулнă. См. турткалаш. Сред. Юм. Эп онпа пĕр сăмах та хошман. Я с ним ни слова не говорвл. N. Патша мĕн ыйтсан та, вăл аран-аран, ирĕксĕр пĕрер сăмах хушса пынă (произносил, говорил). N. Куçма пуçне суллакаласа ăна тепĕр хут сăмах çумне сăмах хушса каласа парать. Юрк. Старикки çапла сăмах хушсан, ку часрах кушиле çине улăхса та ларат. НР. † Чун савнине курасчĕ, хушаясчĕ виç сăмах. Милого увидать бы, сказать бы ему три словечка. А.-п. й. 6З. Утах малалла. Эпĕ пули-пулми япала мар, сан пеккисемпе сăмах та хушмастăп,— тет йăмри мухтанса. || Примешивать. О сохр. зд. Çав çусене вара пăрçа, çăнăх, купăста пеккисем çине хушаççĕ. || Сложить (в арифметике). N. Кам виçĕ пус хошакан пор? N. Хушса, катса, хутласа, уйăрса (валеçсе), тата шăрçапа шутлама, тĕрлĕ сатачсем тума вĕрентнĕ. || Заменить. N. Пӳрте пĕрене хуш. || Прививать. Чув. календ. 1910. Çĕр çул ĕлĕкрех Европара чечче хушма тытăннă та, çав чиртен çынсене хăтара пуçланă. || Дозволить. Альш. Вунă çула çитсессĕн, пире ĕçе хушнă-тăр, вуник çула çитсессĕн, вăйя-кулла хушнă-тăр. Трхбл. Вуник çула çитсессĕн пире вăйя хушнă-тăр. Хурамал. Кунтан малашне чӳк тума мана турă ан хуштăр.
(кы̆т), немного. БАБ. Шорк. Кăт та полин вĕренес, тесе, Ишек школне килтĕм те, онта та полин пирĕн тĕлĕн вĕрентекен тивĕçмерĕ. СПВВ. Кăт= кăлт, немножко. Ib. Кăт утă патăмăр. (В Сред. Юм. кăлт). Н. Мазик. Кăт тăхтасан, немного погодя.
корка, переплет книги. N. Кĕнеке хупписене (надо: хуппи) тума вĕрентекен (переплетная) маçтерской.
чох, пора, время. Конст. чăв. Вара эпĕ: ĕнтĕ кăнтăрла çитет пулĕ, мана ăсатăр, пăрахут çине çиткелесе лараччен чух пулĕ, терĕм. Курм. Атьăр киле, ачасам, киле кайма чох полнă, хĕрсем кĕтсе тăраççĕ полĕ. Б. Хирлепы. Атьăр киле, ачасем, киле кайма чух вăхăт. Бур. Ĕнтĕ ир те пулат, каç та пулат, пире киле кайма чух пулат. Сред. Юм. Сана кайма та чох çиç (пора идти). || ЧС. Ун пек чух нимĕн туни те малалла каймасть. Ib. Çилĕ тата çавнашкал чух таçтан тухат-и тен, улăмпа витнĕ çурт тăррисене çавăрать анчах. Б. Олг. Су пол-ха тепре кориччен. Ста тата тепĕр чох корăпăр çапла, корăпăр. || Впору, как раз. N. Ку пиншак мана чухах. Этот пиджак мне впору. N. Ку мана чу-хах. N. Чох ларать темпир (впору, плотно). Сĕт-к. Ку сăхман мана чохах йорать. Орау. Пăх-ха, ку сăхман мана чухахç? Яжутк. Сăхманне тăхăнса пăхрĕ тет те, чухах пулнă, тет. Регули 1919. Чохах полчĕ сана (чох сана), чох килчĕ. Тайба Т. Кăçал хĕрсем вак кăна, пире выляма чух кăна. ГФФ. † Чух сарлака чĕн пиççи çинçе пилке чох полчĕ. || Во время, как раз. Янтик. Ирхипе тухса кайрăмăр та, чох çитрĕмĕр (= вăхăтлă). || Как раз. КС. Эсĕ Ыраша нумай пулать терĕн, мĕн нумаййи, чух анчах (только хватило). || Точь-в-точь. Изамб. Т. Кĕнеке арчана чухах кĕрсе выртăрĕ. Регули 1314. Ман сăмахпа чох тунă. Ib. 1277. Чох шотлă çӳрерĕмĕр. || Едва, чуть-чуть, кое-как, с трудом. N. Чух йăтса килтĕм. С трудом притащил. N. Салтак хутаçне чух йăтса пĕр çын патне пырса, хăна килĕ ыйтрĕ, тет. Paas. Чух-чух çӳрет (едва). N. Япаласем, çĕклемеллисем питĕ нумай, чух çĕклесе пыратпăр. N. Чох сӳсмен çĕклекенни. N. Чух тарса хăтăлтăмăр. Чув. календ. 1911. Шкулта кĕнекесем сахал пулаççĕ, вăл кĕнекесем ачасене те чух çитеççĕ. || Полный. Çутт. 55. Кĕрет те, арăмпе пĕр карçын чух çăмарта йăтса тухать. || Так! N. Чух кирлĕ сана! Так тебе и надо! Ст. Чек. Ку япала сана чух (гов., напр., избитому). КС. Чухах-ха ăна! Так ему и надо! Орау. Чухах-ха ăна, тек куштанланса çуреччĕ-ха (придирался. Гов. после того, как побили кого-нибудь или что-нибудь потерпел озорник, заслуживший наказание). Ib. Паян Яшка Елекçине хĕненĕ, тит, пасарта.– Чух кирлĕ, çавна шыраса çӳренĕ вăл. Ст. Чек. Ку эсĕр хĕнени ăна чух-ха. Так его и надо. Ib. Сана ку чух-ха! Так тебе и надо. N. Тăшмана çак чух, терĕм. || Посредственный, посредственно. N. Сан ачасем епле вĕренеççĕ? — Чух мар-и. В. Олг. Пĕр чох касат (коса). N. Учĕсем чухрах, çулсем хура. ЧП. Арăм пулсан чух кирлĕ. || Средний, средне. Шибач. Тырă-полă чох полчĕ – ни осал мар, ни лайăх мар. N. Чох вăтам хресчен, средняк. Васильев. Чăххи кĕмĕл сăхсассăн, чăх тытса кĕрекен хôрĕн опăшки питĕ пуян полать, теç, тырă сăхсан — чôх пôрнакан полать, кăмрăк сăхсан – пит чохăн çын полать, теç. СПВВ. Ни ватă мар, ни яшă мар, чи чух! Юрк. Вĕсем пит лутрах та пулман, чух кăна çынсем пулнă. Пролей-Каша. Чух çын, человек умеренного, не очень высокого роста. N. Чух лайăххи тури урам, чăн лайăххи сăрт касси. || Умеренный, умеренно. ХЛБ. Ыраша-и, урпана-и чух акас тетĕн пулсассăн, пĕр ана çине вăрлăхĕ сакăр пăталкка анчах кирлĕ. N. Пирĕн тантăш пит чипер, пирĕн йысна чух чипер. || Количество, мера. N. Нумай чух, много раз. || Достаточно. Юрк. Пӳлĕмĕм икĕ çынна пурăнма пит те чух, пысăк. || Немного. Орау. Чух пирĕн ĕнерен çӳлĕрех те ĕни, çапах та хаклă ĕнтĕ, алă тенкĕ тăмасть. N. Чух çĕрпӳрен иртсессĕн, Йĕпреç вăрманĕ патне çитсессĕн, çамрăк шулĕк калать ваттине. N. Унтан анне мана япаласем парса, ачашласа чух чарчĕ. Имень-к. † Саттин саппан чух кĕске, чух кĕске те, вăхăтлă. || Плохой, плохо. Сĕт-к. Ĕлĕк Ваçок калатчĕ: сарă вăрăм хĕрсене сарай кашти твас, титчĕ; халĕ хуне чох килчĕ, сарай кашти тăвĕ-ши, ыталаса çӳрĕ-ши? N. Хирти акăш çуначĕ чăпар пулĕ пуласси; мана çырнă çын ачи чухрах пулĕ пуласси. Алик. Эй чух акисам, пирĕн куçран ма пăхас, çӳлте çăлтăр курман-и? Тораево. Ĕлĕк Иван калатчĕ: хура вăрăм хĕрсене хуран хăлăп тăвас тетчĕ, ех пулчи чух пулчи. || Смирно, кротко. Якейк. Ай кин Мари пор, чох çӳрени (вести себя как люди) килĕшет. || Когда, пока, раз. N. Эп сухал хырнă чох эсĕ вырт. Артюшк. Тупăннă чух илсе таврăнас, тет. Раз нашлась, так ее взять надо. Регули 121. Вăл килес чох эп килте çок полăп. Ib. 174. Эпĕр килнĕ чох çиçĕм çиçрĕ. Такмак 1. Çитмĕл çухрăм çеçен хир урлă килнĕ чух куртăмăр эпир çил çунатлă урхамах. N. Çĕрелле те çӳлелле куçĕ пăхать утнă чух. N. Урампала пынă чух çĕр чĕтренет лайăххăн. Образцы 19. † Вăрман витĕр тухнă чух çĕмĕрт çинче пирĕн куç, урам витĕр тухнă чух хĕрсем çинче пирĕн куç. Калашн. 8. Хĕпĕртеççĕ çăлтăрсем уйăх тухнă чух, çутăра выляма лайăх тесе. Когда всходит месяц – звезды радуются, что светлей им гулять по поднебесью. Ib. 6. Çил-тăвăл çук чух тинĕс лăпкă тăрать, унăн кĕленче пек кăкăрĕ хускалмасть те. Бес. чув. 7. Пушăрах чух, чĕри ыратнăрах чух вăл вĕрентекентен тата кайкаласа ыйтнă, вĕрентекен кала-кала панă. Янш.-Норв. Пирĕн килте тепри пур чух вăйçăран ирттерет. Регули 291. Ĕç çок чох чĕнмерĕ, ĕç пор чох халь чĕнет. Ib. 292. Эп килте çок чох никама та кӳртмĕç. || В то время, когда. Регули 60. Тумалла чох (чохне) нимĕскер те каламарĕ. Ib. 250. Эпĕр ĕçлемен чох, çын нумай килет. Ib. 61. Çав вăхăтран çӳремелле чох пилĕк хут кайрăм эп онта. Ib. 278. Эп сумар чох вăл коленех килетчĕ. Ib. 283. Эп сумар мар чох онта кайса. Ib. 252. Эп пурмисра мар чох порте ман пата килетчĕç. А.-п. й. 73. Çынсем ĕçнĕ чух пирĕн те ĕçес килет,– тет Ваçлей. Когда люди пьют, нам тоже не мешало бы попраздновать. || Вместо того, чтобы... Четырлы. Çапла ĕнтĕ патшалăха тырă хăйсем сутса пульсă твас чух патшалăхран хăйсем ытаççĕ. || Во время. N. Эх, аван-çке ача чух. Образцы 41. † Атте-анне чĕрки çинче кĕçĕн чух таптанă йĕрсем пур. Регули 1186. Çимĕк чох килĕр; монкон чох кайрĕ. Абаш. Алтаккин чох килсе карĕ (корнăччĕ, встретил, килнĕччĕ). Регули 882. Эп килтĕм çакна тунă чох. Ib. 176. Ĕçленĕ чох ку томтир лайăх. || Букв. 1886. Выльăхсене пăхнă чух пăхатпăр, пăхман чух ахалех çӳреççĕ. || Чураль-к. Пирĕн ял ачи мулатси, шыв тĕпĕнчен чух илет. || Наобум.
(партты̆), парта. Сюгал-Яуш. Хамăра вĕрентекен учитлĕ пире парттă хушшине кӳрте-кӳрте ĕречĕпе лартрĕ. Ачач 37. Малти парттă хушшинче ларакан хĕрачасем те, шурă-кăвак тутăрлă пуçĕсене каялла пăрса, Тимуш çинелле ял-л кулса пăхаççĕ.
пол, быть существовать, делаться, совершаться, становиться, превратиться. Регули. 579. Ку япала полмасчĕ паян, эп она турăм. Ib. 582. Полман (туман) полсан, кирлĕ мар. Ib. 89. Вăл ĕç поласси такçан полать. N. † Ырă çын ывăлĕ-хĕрĕ пулам-и, ырă çын умне тăрса юрлам-и. С. Мокш. † Сăвăрсан тулă пулмастăп-ши? Шухăшласан ырă çын ачи пулмастăп-ши? Сред. Юм. Каç полса килет. День клонится к вечеру. Ib. Каç полса пырать. Ib. Санран та япала пôлаймарĕ ĕнтĕ. И из тебя ничего путного не вышло. Ст. Шаймурз. † Пирĕн аттен турă лаши, çула тухсан пырас пек. Ib. Шурăлă-кăваклă килет — çăвайинччĕ шурă юр пулса, калпакне тăхăнса хĕр пулса, килейинччĕ савнă тус пулса. Якейк. † Полас, полас, поласах, çак ял кĕрӳш поласах, полас мар-тăк, порнас мар, çак ял хĕрпе калаçас мар N. † Е пулайăп, е пулаймăп, сире урăх кураймăп. N. Никамăн та унта пăр пулман, вĕсен пулнă. Кругом ни у кого не было льда, а у них был. N. Пушă пулмарĕ, тата нумай хăваласа тухнă пулăттăм! N. Унта шыв пулмалла. Кан. Ара ку хамăр сурăх пулмаре вĕт! Пĕтрĕмĕр!.. N. Паян çăмăр пулĕ тен. Сегодня пожалуй будет дождь. Виçĕ пус. 22. Вĕсен чечекĕ лĕпĕш майлă пулнă пирки лĕпĕшкурăксем теççĕ. Ib. Нумайĕшĕ тата вĕсенчен вăрăм тымарлă пулать. Б.-Яуши. † Сиксе пырса чуп тума, инке чипер пулинччĕ. Кан. Кунта темиçе çĕр купа пулас утă сая кайса выртать. Сунт. Лисук пултăн-и-ха эсĕ? Паллаймарăм. Орау. Паян мĕн кун пулчĕ-ха, атсемĕр. N. Çырнă çырнах пултăр ĕнтĕ. Ау 294. † Çĕр-çырлисем ӳснĕ чухне тĕрлĕ курăка çавăрат, ĕмĕр пулсан çаврăнăпăр, хĕвел пек çутăлса. К.-Кушки. Кăвак лаша пулманни турă лашана вăй килет, тăван атте пулманни тăван аннене вăй килет. Собр. † Улача кĕпе пулас пулсан, тăхăнмăттăм эпĕ шурă кĕпе. N. † Кĕмĕл çĕрĕ пулĕ, пысăк пулмĕ, вăта пурнене чух юрĕ; пирĕн тăван пулĕ, пысăк пулмĕ, кĕреке умĕнче ют пулмĕ. Тим.-к. Окçини улах пулнă тет, варли пырса кĕнĕ, тет, шурă хĕрĕлли чашкипе мăйăр лартса панă, тет. Календ. 1903. Хăш чухне уйăх çĕрпе хĕвел хушшине пулать те, хĕвеле пиртен хуплать. N. Ах, эсĕ е сивĕ, е вĕри пулсанччĕ. Регули 268. Вăл онта полмин лайăхчĕ. Ib. 390. Эп тарçă полăп. Ку манăн полĕ. Ib. 393. Эп сумар пулăп. Эп пĕччен полăп онта. Ib. 398. Эс килтĕн он чох, вăлсам вăрманта полнă он чох. Ib. 571. Эп те вăлсампа онта полтăм. Ib. 397. Хăнча ман окçа полĕ, ончох кил. Ib. 678. Он чохне татни полĕ. Ib. 352. Он чохне татса хонă полĕ. Тогда уж будет нарублено и сложено. Ib. 353. Эс онта пырсассăн, пĕтернĕ полĕ. Когда ты туда придешь, (уже) будет кончено. Изамб. Т. Унтан е аллă, е утмăл пулĕ, теççĕ. N. Ман тĕлĕшрен пăртак та пулин кăмăллă пулăрах. Якейк. Э-эй, эс ĕçсех начарланса карн-çке (= кайрăн-çке), порнăçна пĕтертĕн-çке! — Полăпăрин тата. Сала 80°. † Вăштăр-вăштăр çил верет, карта айĕнчен вĕрет вăл; мăкăр-мăкăр сăмахсем, пирĕн çинчен пулать вăл. N. Сылтăм пит — çăмарти кĕçĕтни коласса полать. Цив. † Çӳлти акăш çуначĕ чухрах пулĕ пуласса; пире çырнă ачасем чухрах пулĕ пуласса. N. Сирĕн аçу-апу полĕ? || В качестве вспомог. гл. Юрк. Ку вырăн пулат-и? Разве это усадебное место? (т. е. это дрянное место и не годится для житья). Ib. Епле çук пулат?.. Пур! Кунта сĕтел çине килсе ларт, тет. Ib. Пĕр пусси кăна пур (только есть колодец на усадьбе). Шыва таçтан аякран тултармалла мар. Шыв пирки никампа вăрçма пулас çук пек туйăнат. В. С. Разум. КЧП. Хресчен пулмалла пулас пулсан, пире нумай çĕр ĕçлемелли япаласем кирлĕ пулать. Если нам придется крестьянствовать, то нужно будет приобрести немало земледельческих орудий. Регули 324. Он чохне эп килте çок полатăп (у др. килте пулмастăп). Ib. 394. Эс кам конта? — Эп тарçă полатăп конти. Тăв. 50. Вĕрентĕр, пирĕн пек суккăр пулнин ырри çук-çке. Коракыш. Вара арăм шухашланă: ку ахаль çын пулмарĕç (это не простой человек), тенĕ. В. С. Разум. КЧП. Вăл та ĕçлĕ пулса ларать. || Бывать. Баран. 133. Мĕнле шыв пулать. || Происходить. Баран. 134. Çил мĕнтен пулать? || Быть возможным, осуществиться, совершиться, приходиться. Юрк. Пулĕ те çав. Возможно, что это и так. В. С. Разум. КЧП. Пасар ытла пысăках мар, утса тухма пулех (пройти вполне возможно). N. Çук, пулмас пуль. (Отказ исполнить просьбу). N. Манăн сана курасси урăх те пулать, те пулаймасть. Регули 362. Онта ĕçме полĕ квас. Там можно будет попить квасу. Ib. 363. Ыттине тума полмĕ, кона тума полĕ. Прочего сделать нельзя, а это можно. N. † Çăварни çитмеç терĕмĕр: çитрĕ, полчĕ, иртрĕ поль, сисмесĕрех йолт(ă)мăр поль. Коракыш. Пулмаçтех (это невозможно)! тесе каларĕ, тет. Изамб. Т. Ачасем! капла пулмаст, эпир кĕтӳ йĕри-тавра саланар. N. Паян та кайса пулмарĕ (не пришлось итти). N. Санăн киле килмеле полмĕ-ши? Юрк. Карачăмĕ киле таврăнасшăн мар. Малашне те çапла вырăнтах слушит туса пурăнма пулат (возможно будет). Ib. † Шыв варринчи юпа çинче вĕçен-кайăк юрлат-çке. Элле пулас, элле пулмас, тутлă ăйхăм юлат-çке. Шугур. Мана вăл ялта ӳсме пулмарĕ (не пришлось). Ст. Чек. Ăна курса пулмарĕ (не пришлось). Ib. Эх, курса пулмарĕ ăна. N. Вăрман нумайччĕ, юпасем те килĕшсе çӳренĕччĕ, çурт тăвас тенĕччĕ, çĕвĕ вырăна куçса пулмарĕ иккен. Сред. Юм. Санран полать-и вара она тăвасси! Тебе ли это сделать! N. Окçасăр порăнма полать. Турх. † Çак тусăмсем умне пĕр тăрсассăн, куççӳл тăкăнмасăр пулаймĕ. Хурамал. Сиртен пулать-и! Вам ли это сделать. N. Касса хонă йоманне тĕнĕл тума полмарĕ. Орау. Мĕнле пурнас пулать апла? Как же это можно жить так? М. Чолл. Сантан илсе тухма пулаймас, хамăн кĕрес пуль. Орау. Вăл хута пама кăшт пулăшакан пулсан, илме пулать те, пулăшакан çук. || Иногда передается по-русски: быть нужным. Регули 373. Энер онăн килес полатчĕ. Ib. 1426. Онăн ир килес полатчĕ, вăл хальте çок. Ib. 374. Кона конта исе килес полмасчĕ, эсĕр конта исе килтĕр. Орау. Ман та паян чей ĕçмелле пулать (приходится пить чай). ЧС. Çынсем сĕт-турăх çийĕç ĕнтĕ, эпир вĕсен куçĕсенчен пăхас пулат (смотреть на них или просить у них). || Родиться. Юрк. Малтан авланнă ывăлийĕн ачисем те пула пуçлаççĕ. || Уродиться. Чхейп. Акнă тырă çине вăхăтра çăмăр çуса шӳтермесен, пулас тырах пулмаçть. ТХКА 85. Шураçăн, пулнă çулсем, тырă лайăх пулать. Альш. Утă пулнă çул питĕ аван пулать (там). Бюрганский. Вăл йăлана пăрахсан, пире пит йывăр пулмалла, теççĕ, — тырă-пулă пулми пулĕ, выльăх-чĕрлĕх ĕрчемĕ (из рассказа о прошлом). || Поспевать. Якейк. Паломми полма пуçлать (начинает поспевать). Хурамал. Тулă пула пуçласан, тилĕпе упа кайнă тулă патне. Якейк. Ах, ман сӳс лайăх полнă. Он сӳсĕ полиман-ха. Ib. Сӳсе, полса çитсен, шура (= шывра) выртарма йорамаçть, çĕрсе каять. В. С. Разум. КЧП. Улмийĕсем йывăç çинчен пула-пула тăкăнаççĕ. N. Ыраш пулаймасан, пырăп-и тен; ыраш пулсан (если поспеет), пырасси пулмас. Баран. 154. Кунта ӳссе пулнă йĕтĕн пит хака çӳрет. || Зачитываться. N. Пĕр тенки тепĕр уйăхшăн пултăр. || Быть готовым. Орау. Пирĕн хуттăрсем пулнă-и? — Çук-ха, юнкуна тин пулаççĕ (будут готовы на среду, в среду). Ib. Пери-пĕри япала тӳрлетсе пĕтерсен, тепри ăна кĕтекенни: пулчи? тесе ыйтать. N. Вара мăн-кĕрӳ, виçĕ тапхăрччен кайса, çамрăксан (молодых) алăкĕнчен таккать, çапла каласа: пулчи? Тесе. Орау. Сăмавар пулман халь (не готов, не на столе). Ала 21. Иван, эсĕ пĕре те ан хăра, пĕр хăрамасăр вырт та çăвăр, эсĕ тăнă çĕре карап пулĕ (будет готов), тенĕ, тет. Йӳç. такăнт. 14. Ну, çитет сире паян! Чарăнăр!.. Карчăк, пулчи санăн? Ib. 15. Ман пулнă. Манăн пулчĕ. С.-Устье. Паян пулчĕ, ыран пулчĕ, туй тума вĕрем çитрĕ, тет. || Деваться. Халапсем. Манăн вара пурттăм ăçта пулчĕ (куда делся)? Н. Карм. Шăппăр таста пулнă (не знаю, куда, делась метла), урай шăлма; витере-тĕк (если в конюшне), илсе кил-ха. || Очутиться. Якейк. Пĕре ора шуса кайсанах, çырма тĕпĕнче полăн (полмалла). N. Хăйсем ялĕ таçта ту айне пулса, курăнми пулса юлат. || Казаться. N. Вĕсем мана пĕтĕмпех пĕлмен çынсем пек пулчĕç. || Оказаться. Абыз. Виç валем пек пуçĕ пулчĕ, улт купа пек кĕлетки пулч (у убитого змея). Регули 585. Ку лайăх полчĕ она. || Доставаться. Янтик. † Ах, йыснаçăм Якку пур, сана пулас хĕр марччĕ, такçтан телей çавăрчĕ. (Свад. п.). N. † Ир те пулат, каç та пулат, каçа хирĕç çил пулат; ик хура куç сана пулат, килсе курсан мĕн пулат. Лашм. Сан пекки мана тата пулĕ, ман пекки сана урăх пулас çук. Якейк. Ман виç тенкĕ окçа онах (санах) полчĕ. || Попасть в наказание. Якейк. Полчĕ ĕнтĕ коншăн мана. Достанется мне за это. Регули 587. Сана полатчĕ те, эс килимарăн. КС. Полать сана мантан! Попадет тебе от меня. || Удаваться. Ст. Айб. Выльăх-чĕрĕлĕх пăхмасăр пулмасть, теççĕ. (Послов.). N. Мункуна киле таврăнасшăнччĕ те, пулмарĕ (не удалось). Кубня. † Анкарти хыçĕнче тилĕ юртать, хуса кӳртсе пулмĕ-ши? Пулмарĕ пуль çав хуса кӳртесси (не удалось, видно). Ау 64°. Эх, пулмарĕ иккен! Не удалось! N. Сире курасси пулмасть пулĕ? (не удастся). || Сбыться. Чăв. й. пур. 19. Ăна çав ашшĕ калани чăнах пулнă (сбывалось над ним). || Случиться, совершиться. Актай. Ту-ту ула ут, çула пулса вилми ут, ту хăпарса ăвăнми ут. (Кăткă). Альш. Ывăлĕ хăранипе каласа хурать, тет, старастана улĕм мĕн пулмасса (сообщает на всякий случай старосте, предупреждая, кабы чего не случилось). Регули 590. Халь йăвăр çолсам полчĕç (килчĕç). Букв. 1904. Темĕн, ачам, пурте чăн-ши вара вăл унта, терĕ. Çак ялта акă иртнĕ хĕлле чăнах та пуласса та пулчĕ ун пекки. Юрк. Лешсем те темĕн пулчĕ-тĕр, тесе, хăраса пӳртрен хăшĕ турчăка, хăшĕ ухват йăтса тухса, ăна: сана мĕн пулчĕ? тесе ыйтса пĕлеççĕ. || Быть занятым. Алших. † Тек авăнпа пулас мар, паранкă кăлармасăр юлас мар. || Притворяться, делать вид. Панклеи. Ачу (сын твой) килнĕ çĕре эсĕ чирлĕ пулса вырт (притворись больною). N. Лешĕ мĕн те пулин вăрланă пулать. Тот делает вид, что украл (в игре). Регули 171. Эп те ĕçленĕ пек полам. Ib. 335. Эп тытнă полтăм. Ib. 336. Вăлсам çине кала, вăлсам тытнă полччĕр, эпĕр мар. Ib. 361. Эп çакна тума полам. Ib. 360. Конпа çирĕм лаша вăрланă полам. || Обещать, обязаться. Юрк. Унта çынсене хăйпе кĕрешме чĕнет, хăйне çĕнекен çынна çирĕм пилĕк тенкĕ тӳлеме пулат. Альш. Вăрçĕччĕ, вăрçма юрамаст, мĕшĕн тесен вĕсем варçмасса пулнă. N. Пама пулнă. || Хотеть. N. Каясшăн пулнă. М. Карач. Вĕренсе тухсан, эпĕ пит вĕренме каясшĕн пулнă, вĕрентекен те пит парасшĕнчĕ. Çамр. Хресч. Мĕн тĕрлĕ эпĕ сана ярасшăн пулмарăм, çапах та эсĕ мана итлемерĕн. Как ни старался я удержать тебя (дома), но ты меня не послушался. || Истопиться. Городище. Мунча пулнă. Баня истопилась. Сред. Юм. Мунча пôлнă. Баня истоплена, готова (можно итти париться). Ст. Семёнк. Кăмака пулнă. Печка прогорела. || Coire. Городище. Эп Ванюкпа пулман. || Употребляется в чувашизмах. П.-Сорм. Унччен те пулмарĕ, тет, тимĕрç-лаççи патне çитрĕ, тет, çав çĕленех. Йӳç. такăнт. 52. Эпĕ çитеччен те пулмарĕ (не успел я подоспеть), вăл тăвар кисиппипе янклаттарса та хучĕ. Ала. Çавă ача пӳрте кĕрсессĕнех, пушăтне пăрахаччен те пулман, ачана çапнă та ӳкернĕ. Юрк. Вăл эпĕ çапла каличчен те пулмарĕ, кĕнеке аллинчех тытса тăнă. Эпĕ ăна сăнаман та. Эпĕ çапла каласанах, вăл мана вулама кĕнеке пачĕ. Ib. Ăна пулсан, тăванĕсем, ял çыннисем, пурте начар çынсем пулнă. N. Эпир пулсан, пĕр пус та ярас çук. Мы на его месте не послали бы ни одной копейки. Якейк. Иван полса Иван мантан колать. На что Иван, и тот надо мною смеется. Сенчук. † Ай-хай куккамçăм, инкеçĕм, чăнах пулмалипе пулнă иккен. СТИК. Ĕнтĕ эсĕ ачупах пултăн! Ты там все возишься с ребенком! Ну уж ты спаслась там со своим ребенком. БАБ. Хайхи хушпусене: мĕн пулсан пулат (будь что будет), пытарса хутăм. Ib. Мĕн пулсан та пулат (что будет, то будет), эпĕ те юмăç каланă тăрăх туса пăхам-ха. Пшкрт. Мĕн полсан полат, тавай кĕрсе пăхăпăр. Хĕн-хур. Мĕн пулсан та пулĕ (что будет), сик: ура хуçăлнине тӳсĕн, вутра çунниех мар. Янш.-Норв. Хайхине, мĕн пулин пулат тесе, пĕтем вăйăмпа: уççах! тесе кăшкăрса ятăм (крикнул на волка, который крался к вутăш'у). Ib. Унăн пек хĕр эпĕ кун чуллĕ пулнăранпа та курман (очень хороша). Сред. Юм. Пиччĕш пôлмин, ашшĕ пôлтăр. Для меня не брат, будь хоть отец (все равно). Ала 12. Малалла вара ватă хуçанăн унпа пырасси-тăвасси пулман, тет. Толст. Санран çĕлесси пулмĕ. Не сумеешь шить. Шурăм-п. Мана: çакăнта лар-ха! тесси пулмарĕ. Сёт-к. Пĕр тапрансан полмĕ-ха вăл йоласси. Когда примемся за работу, то уж не будем оставаться дома (из-за незначительного дождя). N. Ырана валли çак стихотворение вĕреннĕ пултăр (вĕренсе хунă пултăр)! У меня, чтобы к завтрашнему дню выучить это стихотворение. Регули 1505. Эп хам тума пĕлместĕп полсан, вăл мана вĕренттĕрччĕ. Ib. 365. Çапла тăвăр, мана тытмалла полтăр. Ib. 442. Тытса полсан, исе кил. Ib. 443. Ман атти килнĕ полсан, сан пата ярăп. Ib. 448. Сумар полнă полин, мĕн ĕç? Ib. 457. Вăл корнă полсан, çиленнĕ полĕ. С.-Устье. Çавнашкал (такой-то) салтак килсен, укçа илнĕ ан пултăр (чтобы с него не брать). Альш. † Илтнĕ пулăр хĕр-çынсем: çулла каяс ан пулăр. Регули. 310. Эп онта порнатăп полсан, халь ман пата килĕччĕ. N. Порăннă полнă, тет, пĕр ялта пĕр карчăкпа старик. N. Санăн ачу вилмен пулнă, вăл сиве шăнса вилнĕ пек хытса кайнă пулнă, халĕ пӳртре ăшăнчĕ те, авă сывалчĕ.
настаивать. Хал. вĕр. ĕç. 1928, № 12. Ив. Я-ч пусăхланипе Шупашкар уесĕн земствийĕ тепĕр вĕрентекен тытса тăрать.
(-д-), то же, что пăртак. Тюрл. Эпĕ, пĕртик тумланкаласан, пӳрте кĕрсе кайрăм. М. Карач. Пĕртик вĕренсен, хут вĕрентекен каларĕ пире, вĕренекенсене.
(приџ̌ак), присяга. Янтик. Причак çирĕм. Принял прясягу. Прячака исе карăм, повел к присяге. Причак çитертĕм. Заставил принять присягу. Торп-к. Тата хытăрах ĕнентересшĕн причак вырăнне çĕр кăшлаççĕ, ĕнсе урлă ал параççĕ, тата лаша урлă та параççĕ. N. Хамăр вĕрентекен салтаксене паян причак пулчĕ. N. Авалхи княçсем княçе кĕнĕ чухне халăха причак туса, хĕрес чуптуса: патшалăха тĕрĕслĕхпе, ĕлĕкхи йăлана тытса тăрăпăр, тесе, сăмах панă. КС. Причака кĕрес, причак çияс (принимать); причака кӳртес, причак çитарас, причак парас (приводить). Тюрл. Причак ил, принять присягу. Истор. Пурте причак çисе хĕрес чуптунă. IЬ. Причак çисе каланă чух тĕрĕс каларăн-и? Юрк. Причак çисе килсессĕн: уйăха ярат, тиеççĕ. Орау. Причак çинă çын пăсăлать, теççĕ. N. Эпир ĕнер çĕнĕрен причак çирĕмĕр. Сред. Юм. Причак çитер, приводить к присяге. Истор. Ăна халăх умĕнче: лайăх пурăнăп, тесе, причак çитернĕ. N. Салтака илсенех чăн малтан причак çитернĕ. По принятии на военную службу в первую очередь заставляли принимать присягу.
говорить, сказать, рассказать. В. Олг. Мĕн калатăн? Что скажешь? К.-Кушки. Хăш чух ик-виç сăмах калан та, пĕтсе те ларат. Скажешь иной раз два-три слова, и конец. Хурамал. Манран каласа пултăр, килме каларĕç: каятни, каймастни. Мое дело только сказать: велели притти, пойдешь или нет (это меня не касается). N. Он пек каламаççĕ пирĕн. Этого оборота у нас (в нашем говоре) нет. N. Эс апла никçан та ан кала (не скажи, не употребляй этого слова; «эс апла никçан та ан калаç», значило бы: «не говори в этом духе»). Юрк. Калама та çук (нечего говорить, что...; разумеется), ку вырăна часах çакланма (попасть) ĕмĕт тăвас çук (нельзя). Ib. † Сарă ачапа выля-выля, аллăм çыххи татăлчĕ. Аннене курсан, ан калăр. Калăсăр, калăсăр, калике (пусть вы скажете), манит парăп, хăтăлăп (избавлюсь от наказания). Трхбл. Пĕрре, иккĕ, вуниккĕ; кам каларĕ вуниккĕ? — Эп каларăм вуниккĕ. N. Эпĕ вĕсем Д. çĕрне каяс тесе каланине (как они говорили о том, что отправятся) илтсеттĕм. Якейк. Эс тем те калăн! Ты скажешь! (т. е. ты выдумаешь не знаю что). Сред. Юм. Калама тытăннă сăмаха каламас, вилме выртсан, час вилмес, тет. (Поговорка). Юрк. Çыруçă, вырăс çырăвĕнче ун пек паллăсене калама вĕреннĕскер, лешсем: «бзав», тесе калама хушсан, малтан ку, вăтанса, каламасăр тăрать (молчит). Изамб. Т. Унăн суккăр арăмĕ ултă ачипе тепле пурăнĕ. — Ан кала та (что и говорить)! ун пек ачасемпе юлакан арăмсĕм нумай пулĕç. N. Ăна паçăрах каламалаччĕ те... Это надо было сказать еще давеча. Сред. Юм. Ман çинчен: о çапла çӳрет (поступает, ведет себя), тесе кала пĕрех (попробуй-ка сказать про меня...), вара туйянан ху валли йыт çимен патакка. Ib. Ман çинчен он пик каланă пол (попробуй-ка сказать так про меня), çӳçна (= çӳçне) пĕр пĕрчĕ йолмиччен çăлса пĕтерĕп! Ib. Калас-калас тенĕ сăмахсĕм порччĕ, тăта çапах чарнса тăтăм. У меня были такие вещи («слова»), которые я непременно хотел высказать, но я удержался. N. Иван эсĕ мана Хусанта пурăнма хăварасшăн маррине килсе каларĕ. Иван сообщил мне, что ты не желаешь, чтобы я оставался в Казани. Регули 517. Вал каларĕ: килеп, тесе. Он сказал, что придет. N. Каласан та, ĕненес çук; вăл çапах та суя мар, чăн пулнă. Трудно этому поверить, и все-таки это правда! N. Уна каласси те çук. Об этом нечего и говорить, сеIаvа sansdire. Качал. Хай сысна тухрĕ ятлаçма: халĕ çатăп (= çиетĕп) сана; миçе калас сана: ан яр, тесе? (сколько раз тебе говорить, чтобы ты не пускал сюда коров?). N. Эп вунçичĕ пус укçа тупрăм! — Ан кала, пуйрăн! N. Кун пек вăрçă пулнине каламаççĕ. Не слышно, чтобы когда-либо была такая война. Карм. † Утçăм анмасть тарăн çырмана, чун тӳсеймест хытă (грубо) каласан. || Велеть, повелеть; советовать. Регули 11. Эп ăна килме каларăм. Я ему велел притти. Ст. Чек. Эп нумай калаçмастăп: пĕрре каласа тунă пултăр. Я долго не разговариваю: раз сказано (приказано), и должно быть сделано. Альш. Никамран ыйтмас-тумас вăл кун, никам каласса пăхмас (девушка): Микула кунĕ кĕвĕ каламала, тет те, утат. N. Епле торах каларĕ-ши мана пор çĕре те çитме! Регули 1069. Апай илме каланăшăн (каланăран) илтĕм. Т. Ку тĕттĕмре малала кайма каламăттăм эпĕ сана. В такую темь я не советовал бы тебе итти (ехать) дальше. Байгул. † Атте каларĕ хĕр пăхма, саррине те, вăрăммине, çӳç хĕрри кăтрине; ури çине пус, терĕ, хĕрне намăс ту, терĕ. Якейк. Тор ан калатăр (не приведи бог) онта порăнма! || Называть; упоминать. Утăм 1928, 76. Чăвашсем те япалана (предметы) пĕр пек каламаççĕ. Николаев. Çулăн пĕр енне калакан вырăн тăваççĕ. Çав вырăнта тăракан ушкăн тепĕр ушкăнтан кама тытмаллине канашласа хурат. Унтан тытма(л)ла ача ятне калаççĕ те, хăвалама тытăнаççĕ. N. Çав çын эпир калакан вырăнта пулнă. || Поучать, насталять. О сохр. здор. Ăна каласа вĕрентекен çук. Его некому научить, на ум наставить. || Полагать, предполагать. Ау 9°. Мана мĕншĕн кун патне илсе килтĕн? эпĕ ху валли тĕр, тесе каларăм, тесе калать, тет. || Играть на музыкальчом инструменте. Собр. † Тăмра илтĕм калама; тăмра кала пуçларĕ, инкесем ташлама пуçларĕç. Альш. Тата тепĕрне калакан шăпăр (под музык. инстр.) пиллесе хăварат, тет (старик, умирая, оставил в наследство третьему сыну...). Богдашк. † Купăс купăс калас пур, пĕр хĕлĕхне татас пур. || Играть т. е. издавать звук (о музык. инструменте). Бугульм. † Кали-калами купăсна калаттарсам лайăхрах. Поиграй-ка получше на твоей кое-как играющей скрипчонке. || Петь (в хороводах). Яптик. † Хурăн-варта хур пусрăм, вăрă тесе ан калăр; вăй пуçласа каларăм, шухă тесе ан калăр. Якейк. Тăхлач, йорлам, мĕн паран? Хреслĕ тенкĕ паратни? Эп илесшĕн каламас (= каламастăп). Альш. † Калăр, хĕрсем, хытăрах, вăй иртесси инçе мар. || Причитать, приговаривать. Макт З4. Качча каякан хĕр каласа йĕрекен сăмахсем. Шинар-п. Акă хăйсем мĕн кала-кала хуйхараççĕ, тет. || Обещать. Хуратл. См. ункай. || Отвечать (урок). Орау. Паян эп арихмеччик каларăм (отвечал). || Быть достаточным, доставать. В. Олг. Тата ху (положи) пĕр ластăк (немножко), каламаст-ха (не хватает на всех). || Стать достаточным (о вкусе). ЧП. Пирĕн сăра пит аван, пĕчĕкçĕ хăмла каламан (в ней маловато хмеля). Актай. Сĕт ямасăр шурă, тет, çу ямасăр тутлă, тет, тăвар ямасăр калат (и без соли солоно), тет. Сорм-Вар. Ку шӳрпене тăвар каламан (не досолена). СПВВ. Астивсе пăх яшкана, тăвар калать-и? К.-Кушки. † Пирĕн яшка пит аван, пĕчĕкçĕ тăвар калайман. || Отзываться (на вкус или на запах). Вирйал. † Пĕрне (один из калачей) çисе пăхрăм та, шерепет тути каларĕ. N. Шу тути калать. Имеет водянистый вкус. Ст. Айб. † Кăшт тутанса пăхрăм та, шерпет тути каларĕ (мед); кăшт чуп туса пăхрăм та, тути тутлă каларĕ (у парня). Юрк. Тĕтĕм тути каламас. Не отзывается дымом. N. † Çырлисем калĕç çĕр тути. (будут отзываться землею), пирĕн тăван калĕ пыл тути.
сказывать, рассказывать. N. Вĕрентекен каласа кăтартнисене чӳрече умĕнче нумайччен итлесе тăтăм. Байг. Тата хĕлле пулсан, çăпата тунă чухне, е юмах, тата ытти япаласем çинчен тек кала-кала кăтартатьчĕ.
(ŏс, ы̆с), ум, разум; ум-разум, рассудок. N. Акă пирĕн хушшăмăрта тĕслĕрен халăх пур, тĕрлĕ ăс пур, тĕрлĕ чĕлхе пур. Вот среди нас есть разный народ, разный ум, разный язык. Собр. Ăс çук та, ĕç пулсассăн ― ĕç çук, теççĕ. (Послов.). Нет ума, поэтому нет и дела. IЬ. Çук ĕнтĕ, урăх эрех пулмас, ăна ăс вĕрентекен пур (его кто-то учит уму-разуму). Альш. Эсĕ ăсран тухнă ахăр, тенĕ. Должно быть, ты сошел с ума. СТИК. Ăс çитеймес çав. Не хватает ума. (Говорят человеку, не сумевшему сделать что-нибудь руками). Изамб. Т. Сана та ăс кĕмерĕ иккен. Авланнă пулсан, пĕр-ик ача ашшĕ пулнă пулăттăн. Не набрался, оказывается, и ты ума. Если бы ты был женат, то ты был бы отцом двух-трех детей. Собр. 343. † Пирĕн пек çамрăк ачасем пурăнакиле ăс илет. Ала 96. Ку ачана кăшт ăс кĕре пуçланă: мĕлле пурăнас ку хĕле? тет. Этот парень начал приходить в ум: как, говорит, провести эту зиму? Орау. Нимĕч вăл ăспа пурнакан çын, ал-хапăлтах мĕн курнă, ун хыççăн каймаçть. Немцы — люди рассудка, и ничем не увлекаются. Кильд. Хайхи вара ăс вĕренте пуçларĕ, тет (начал учить уму-разуму). Б. 13. Ялан ăспа çӳресен, ялти ватă ятламасть. Если постоянно ходить с умом, то деревенские старики не будут бранить. С. Тимоф. † Çĕнĕрен килнĕ çын, тесе, çунан вута ан чикĕр: ман ăс кĕске, чăтас çук. Из-за того, что я новый человек, не толкайте меня в пылающий огонь: у меня ум короток, я не вытерплю. (Слова молодушки). Полтава 11. Ăсран тухнă ват этем. Старый человек, выживший из ума. Кратк. расск. Иосиф тĕрмере, хĕн пурăнăçра, шăп ӳссе çитĕнсе, пысăк çын ăсĕ кĕричченех ларнă. Ч.С. Санăн ăсу ватăлнăçĕмĕн пĕтсе пырать-мĕн, терĕç. Они сказали: «Ты, чем старше, тем глупее». Юрк. Ăсĕ пур чух, еще будучи в здравом уме и твердой памяти. Юрк. Шухăшласан, ăсăм çитми пулчĕ. (От долгой думы) в голове не хватает способности мыслить. Псалт. 30,23. Эпĕ ăсăм кайнă вăхăтра каларăм. IЬ. Лаша пек, ашак пек ан пулăр, вĕсен ăсĕсем çук. N. Нумай вĕренни ăсран ярать сана. Долгое учение сводит тебя с ума (лишает разума). А. П. Прокоп. † Ăсăмăр ухмах. У нас глупый разум. Юрк. Эсир мĕшĕн апла çырса янине, пăртак ăсĕ пулсан, хăех пĕлĕ, теççĕ, кулса. «Если есть у него немного сообразительности, то он сам поймет, почему вы так написали», говорят они, смеясь. Якейк. Воник салтакăн пĕр качакан чохлĕ ăс çок, теççĕ. У двенадцати солдат, говорят, нет ума столько, сколько у одного козла. Юрк. Калаçса ларнă ушкăнта пĕр чăваш пит ăспа калаçса ларнă. Вăл çапла пит ăспа калаçнинчен итлесе лараканнисем, ыттисем, пĕтĕмпе тĕлĕнсе тăнă. Среди беседующего общества один чувашин разговаривал очень умно. Слушатели изумлялись его умным речам. Богдашк. † Икĕ савнă тусăм пур, пĕрин ăсĕ кĕскерех; пĕри кайсан, тепри пур. Есть у меня два милых друга, но у одного из них ум коротковат. Если один уйдет, то останется другой. Псалт. 48,4. Чĕремпе шухăшласа пĕлни ăса вĕрентĕ. Юрк. Ача-пăча ăсĕ. Сред. Юм. Ăсне ĕçет, ум пропивает. IЬ. Ĕçесси ĕçтĕрчĕ хоть те, ăсне ан ĕçтĕрчĕ. Пусть бы пил, но только бы ума не пропивал. N. Ку çынсем йăлтах ăсран кайнă, нимĕн пĕлмеççĕ. Эти люди совсем сошли с ума, ничего не понимают. Урож. год. Çамрăк чух ăс салатман (не расточал попусту), укçа шăва пăрахман. А. П. Прокоп. † Çинçе-кăна пӳлĕ хура куççăм, пурăна-пĕр-киле ăс илет (приобретает). Кĕвĕсем. 79. Паянхи кунтан ăсăм пĕтрĕ (я лишился рассудка) такçан тăвансене курнипе. Чăв. й. пур. 9. Лайăх ăслă, кăмăллă çын. Очень умный, симпатичный человек. || Мысль. Изванк. Çул çинче каялла çавăрăнса пăхсан, тепĕр ăс кĕрет, теççĕ. (Послов.). Ст. Чек. Ăс пăттăранат, мысли перепутались. IЬ. Хуйхă пусан, аптăранипе ăс пăттăранат. IЬ. Ăс пăттраннă вăхăтра пуç анкă-минкĕ пулат, ыратат. IЬ. Ăс пăттăранма ури çине ĕне пусман (еще молод для того, чтобы слишком задумываться). || Направление ума, убеждение. Жит. св. Январь. Арий, пит ăслăскер, шуйттан пулăшнипе пĕтĕм халăха, улпутсене те, патшасене те, архиерейсене те, хăй ăсне ерте пуçланă. Лашман. Ырă кинçĕм (çавă пур) ялан пĕр ăс çинче пурнинччĕ. (Свад. песня). Сред. Юм. † Çичĕ ют килне каймасăр çичĕ ют ăсне тытас мар. Пока я не вошла в чужую семью, я не буду жить чужим умом. Чăв.-к. † Çичĕ ют килне çитмесĕр, çичĕ ют ăсне тытас мар. Пока я не вошла в чужой дом, я не намерена поддаваться чужому влиянию. ЧП. Нумай йĕрĕп ĕмĕр тăрăшшĕне ирттерме, ăсшăн тăрăшма пиллесем. Много еще поплачу я в течение своей жизни, благослови меня на приобретение должного направления ума. Хыпар № 16, 1906. Эсир хăвăр, хытă тăрсан, турă панă ăса тытса, кĕнеке вĕренме ан ӳркенĕр. || Совет. Чăв. й. пур. 12. Эпĕ сан патна ăс ыйтма килтĕм, тенĕ. Я к тебе пришел за советом. IЬ. Леш сутма пынă çынсене тунма (отпереться) ăс вĕрентнĕ (научил). Альш. Унтан вара Ванькканăн арăмĕ монастыре ăс шырама кайнă. Н. Шинкус. Кам та кам çав старикрен ăс ыйтса килĕ, çав тăшман тин çак киле çĕнтерĕ. До тех пор, пока не сходит кто-нибудь к тому старику за советом, тот враг не одолеет этого дома. || Мнение. Ходите во свете. Пĕр ăс тытса. БАБ. Выртасчĕ, те çывăрасчĕ ĕнтĕ, пирĕн ăспа. По нашему мнению, следовало бы им лечь да уснуть. || Сознание. Сред. Юм. Ăс пăрахсах ĕçмес ȏ. Он не пьет до беспамятства. Лашмаш. Тусçăм, эпир иккĕн (sic!) эпир уйăрăлсан, асăнăн-ха ăсă пĕтиччен (до того, что сойдешь с ума). Ала 61°. † Кунтан, тăвансем, эпĕ уйрăлсассăн, асăнăр-ха ăсăрсем пĕтиччен. Б. Сунч. † Эпĕ, тăван, кунтан уйăрăлсан, асăнăр-ха ăсăрсам пĕтиччен. || Повадка. Чăв. й. пур. 10. Эй, Яхвар! çак сирĕн ăсра энĕ пĕртте юратмастăп, çул хура, тиенĕ ăлавна йывăртарах, ху çапах лашана хĕнетĕн. Эх, Яхвар! не люблю я этой вашей повадки! Дорога бесснежная, клади положил много, а сам все-таки бьешь лошадь. || Нрав, характер. Ала 8. Унăн ăсĕ те пит аван, лăпкă ăс пулнă. Он был очень хорошего, тихого нрава. Посл. 101,20. Ăсăртан — çулланă (в летах) çынсем пек пулăр. Ала 90. Анчах вăл ачасем иккĕшĕ икĕ ăслă пулнă (различного характера). || Прием, способ. Ала 13°. Халь ĕнтĕ ку ăспала (зная такой прием) аптрамăп-ха, тенĕ. IЬ. 20°. Ăс шыра пуçланă. Начал искать способа. IЬ. 21°. Пире нимĕн те кирлĕ мар, эсĕ пире ăс тупса парăн-ши? Нам ничего не нужно: не укажешь-ли ты нам способа (выхода)?
любить. N. Она йоратмастăн полсан, çакна ил эппин. Если ты не любишь того, бери это. Хыпар № 47, 1906. Ĕçлесе пурăнакан çынсене ачасене чура пулма вĕрентекен школа мар, вĕсене ирĕке юратакан, ырă ĕçе пĕлсе, юратса, ирĕк тума вĕрентекен школа кирлĕ. N. Пăлакакка кушака юратса (так как она ей понравилась) тытат та, хутаççа ярат. Альш. Ай-хай, чунçăм хĕр-сăри, вăйя-кулла юратат! Ала 9. Ахаль те вăл хăй те пит юратмалла арăм пулнă. Шурăм-п. № 22. Анчах пирĕн кĕнеке çыракансем çакна юратасшăн мар : епле вăл чăвашла калаçнă чухне вырăсла сăмах каламаллă? теççĕ. КС. Нихçан та кун пек юратса ĕçмен пулĕ. Вероятно, я никогда не пил с таким удовольствием. Упа 884. Аксёнов, нуммай çывăрма юратманскер : çĕрле сулхăнла кайма авантарах пулĕ, тесе, тăнă та, ямшăкнĕ кӳлме хушнă. Çĕнтерчĕ 51. Кĕшĕлтетсе çӳренине юратас килмест (не нравится). || Futuere. КС. Мана юрат-ха пĕре.
учитель, учительница. Çутталла. Вĕрентекен ачасене электритсă машшинĕ кăтартрĕ.
(ула), выть. С. Икково. Кашкăр улать. Орау. Ку ачасам пĕртте шарламаççĕ-çке сирĕн? — Каккуй шарламаççĕ, анчах пĕри уласа илчĕ халь (т. е. поревел). Никитин. Йытă утаса вĕрсен, çын вилет. Ст. Чек. Ачалла уласа йĕрет, упăшки шыва кайса вилчĕ те. N. Вара улпут ывăлĕ вĕрентекен (учитель) патне макăрса уласа пычĕ, тет. (Из сказки). Ч. С. Уласа макăрни. Сред. Юм. Çил улать. Ветер воет. К. С. Çил пуш çуртра уласа вĕрет. К. С. Çил, мĕншĕн эсĕ уласа вĕретĕн? (Из перевода). Никитин. Тата чăпăркка шатлаттарни те ян! туса, уласа кайса, хулхана пырса, илтĕнет. Ст. Чек. Уласа йĕрет. Плачет голосом. СТИК. Уласа йĕрет. Плачет отчаянно (в Сред. Юм. — «воет при плаче»). Сирах 256. Лешсем каллах уласа йĕре пуçланă. Чув. прим. о пог. 122. Çула çил кашласан (уласан), çăмăр пулать. Если летом ветер шумит (воет) — к дождю. || Жужжать. Якей К. Патак, уласа кайса, Хĕветĕр куçне пырса лекрĕ. Собр. 53. Çурăк урапа пушшех улат, теççĕ.
Вырăсла-чăвашла словарь (2002)
сущ.муж.
доцент (аслă шкулта — профессортан кĕçĕнрех вĕрентекен); доцент кафедры русского языка вырăс чĕлхи кафедрин доценчĕ
сущ.жен.
клиника (чирлĕ çынсене сыватнипе пĕрлех студентсене те вĕрентекен, тĕпчев ĕçĕ тăвакан больница)
сущ.жен.
консерватори (музыкăна вĕрентекен аслă шкул)
1. нареч. тавралла, йĕри-тавра; оглядеться кругом тавралла пăхса çаврăн
2. кого-чего , предлог с род. п. тавра; дети столпились вокруг учителя ачасем вĕрентекен тавра кĕпĕрленсе тăчĕç ♦ кругом виноват йăлтах айăплă
сущ.муж.
педагог, вĕрентӳçĕ, вĕрентекен; педагоги высшей школы аслă шкулта вĕрентекенсем; учёный-педагог педагог ăслăхçă
глаг. сов.
1. тепре ту, тепре кала; повторить фразу за учителем пуплеве вĕрентекен хыççăн кала
2. аса ил, ăсра çĕнет (вĕреннине); повторить правила правилăсене аса ил
сущ.муж., преподавательница жен.
вĕрентекен; преподаватели вуза аслă шкул вĕрентекенĕсем
глаг. несов.
1. итле, тăнла; слушать музыку юрă-кĕвĕ итле; внимательно слушать учителя вĕрентекен каланине тăнла
2. итлесе вĕрен, итле (вĕренме); он слушал известных профессоров вăл паллă профессорсене итлесе вĕреннĕ
3. итле, шута ил, шута хур; Не слушайте его! Ан итлĕр ăна! ♦ слушай, слушайте вводн. сл. итле-ха, итлĕр-ха
сущ.муж.
вĕрентекен; учитель физики физика вĕрентекенĕ
сущ.жен.
вĕрентекен; учительницы начальной школы пуçламăш шкул вĕрентекенĕсем
Вырăсла-чăвашла словарь (1972)
агробиологи (çĕр ĕçĕнчи биологи законĕсем çинчен вĕрентекен наука).
м н. н е т агрономи (çĕр ĕçĕпе ялхуçалăхĕ çинчен вĕрентекен наука)
м н. н е т агрохими (ӳсентăрансене хими имçамĕсемпе апатлантарсси тата сыхласси çинчен вĕрентекен наука).
акустика (1. физикăн сасă çинчен вĕрентекен пайĕ; 2.çуртсенче сасă мĕнле илтĕнни).
акушерство (1. хĕрарăмсене йывăр çын чух, ача çуратнă чух тата ача тунă хыççăн медиадина енĕпе пулăшма вĕрентекен наука; 2. акушер е акушерка ĕçĕ).
акушерство (1. хĕрарăмсене йывăр çын чух, ача çуратнă чух тата ача тунă хыççăн медиадина енĕпе пулăшма вĕрентекен наука; 2. акушер е акушерка ĕçĕ).
м н. н е т анатоми (организмсен тытăмĕ çинчен вĕрентекен наука).
м н. н е т антропологи (этем пулса кайни çинчен, чĕрчунсем хушшинчн унăн вырăнĕ çинчен, физиологилле уйрăмлăхĕсем çинчен вĕрентекен наука).
м н. н е т арифметика (цифрăсемпе паллă тавакан хисепсем çинчен, вĕсемпе тĕрлĕ действисем тума вĕрентекен наука).
м н. н е т археологи (аваллăх çинчен, ĕлĕкхи халăхсем çинчен, вĕсен пурнăçĕпе йăлисем, культури çинчен авалхи тĕрлĕ япаласем тăрăх вĕрентекен наука).
м н. н е т астрономи (хĕвел, çăлтăрсем çинчен вĕрентекен наука).
гинекологи (хӗрарӑм чирӗсем тата вӗсенчен сыватасси ҫинчен вĕрентекен наука).
зоотехника (ялхуҫалӑх выльӑх-чӗрлӗхне ӗрчетесси ҫинчен вĕрентекен наука).
ихтиологи (зоологин пулӑсем ҫинчен вĕрентекен пайĕ).
коран (мусульмансен тĕн кĕнеки, Магомет тĕнӗ ҫинчен вĕрентекен кӗнеке).
(военный руководитель) военрук (шкулта çар ĕçне вĕрентекен çын).
тактика (1. вăрçăра çапăçăва ертсе пырас ăсталăх; çапăçăва ертсе пыма вĕрентекен наука; 2. перен. палăртнă тĕллеве пурнăçа кĕртмелли меслетсем, майсем).
хореографический кружок хореографи кружокĕ (балет ташшисене вĕрентекен кружок).
физиологи (организм, унăн ĕçĕсем çинчен вĕрентекен наука).
фольклористика (фольклор çинчен вĕрентекен наука).
м. учитель, вĕрентекен.
мн. нет бактериологи (бактерисем çинчен вĕрентекен наука).
баллистика (тупă снарячĕ мĕнле вĕçни çинчен вĕрентекен наука).
биологи (чĕрĕ çутçанталăк çинчен вĕрентекен наука).
ботаника (йывăç-курăк, вĕсен тытăмĕпе пурнăçĕ çинчен вĕрентекен наука).
Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)
агрономи (çĕрĕçне туса пымалли çинчен вĕрентекен наука).
с. 1. акушерство (медицинăн ача çуратнă чухне пулăшу парасси çинчен вĕрентекен пайĕ); 2. акушёр ĕçĕ.
ж. 1. собир. артиллери (тĕрлĕ йышши тупăсем); зенитная артиллерия самолётсемпе кĕрешекен артиллери; дальнобойная артиллерия инçете перекен артиллери; 2. (род войск) артиллери (çарăн тупăсемпе хĕçпăшалланнă пайĕ); служить в артиллерии артиллерире службăра тăр; 3. артиллери науки (тупăсем тăвасси, вĕсемпе çапăçура усă курасси çинчен вĕрентекен наука).
ж. ветеринари (выльăх чирĕсем тата вĕсене сыватасси çинчен вĕрентекен наука).
ж. геоботаника (ботаникăн çĕр çинче ăçта мĕнле ӳсентăран ӳсни çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. геодези (Çĕрĕн формипе калăпăшĕ çинчен вĕрентекен наука).
ж. геологи (Çĕрĕн тытăмĕ, унăн историйĕ тата çĕр айĕнчи пуянлăхсем çинчен вĕрентекен наука).
ж. геоморфологи (физикăлла географин çĕр пичĕ тата вăл мĕнле пулса кайни çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. геофизика (Çĕрĕн физикăлла уйрăмлăхĕсем çинчен вĕрентекен наука).
ж. геохими (Çĕрĕн химилле составĕ çинчен вĕрентекен наука).
ж. гидравлика (шĕвек уйрăмлăхĕсемпе техникăра усă курмалли çинчен вĕрентекен наука).
ж. гидротехника (шывпа хуçалăхра усă курмалли çинчен вĕрентекен наука).
ж. дендрологи (ботаникăн шултра тата тĕмлĕ йывăçсем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. диагностика (медицина наукин диагноз меточĕсем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. диететика (сывă этемĕн апат-çимĕç режимĕ çинчен вĕрентекен наука).
м. дрессировщик (чĕрчунсене вĕрентекен çын).
м. 1. филос. дуализм (тĕнче пĕр-пĕрне пăхăнман материпе духран тăрать тесе вĕрентекен философи системи; монизма хирĕçле вĕрентӳ); 2. книжн. (двойственность) иккĕлĕх, икке уйрăлни.
прил. 1. çутçанталăк ⸗ĕ [⸗и]; естественные богатства çутçанталăк пуянлăхĕсем; естественные науки çутçанталăк çинчен вĕрентекен наукăсем; 2. (натуральный, прирождённый) элчел, чăн хăйĕн; естественный цвет лица питĕн хăйĕн тĕсĕ; естественная смерть элчел вилĕм; 3. (нормальный, обычный) йĕркеллĕ, тивĕçлĕ; естественный путь развития ӳсĕмĕн тивĕçлĕ çулĕ; естественный отбор хăй тĕллĕн пулса пыракан суйлану.
м. естествовед (çутçанталăка тĕпчесе вĕренекен çын; çутçанталăк çинчен вĕрентекен преподаватель).
ж. картографи (географи карттисем çинчен вĕрентекен наука).
ас. кафедра (1. тухса каламалли, лекци, доклад тумалли çуллĕ вырăн; 2. аслă шкулта пĕр йышши дисциплинăсене вĕрентекен преподавательсен составĕ; 3. христиан чиркĕвĕнче епископăн проповедь вуламалли çӳллĕ вырăнĕ).
ж. кристаллографы (кристалсем çинчен вĕрентекен наука).
м. латинист (латин чĕлхине пĕлекен; латин чĕлхине вĕрентекен).
прил. вĕçмелли (машина); (благоприятный для летания) вĕçме юрăхлă (çанталăк); (авиационный) вĕçев; вĕçме вĕрентекен (шкул); лётное дело вĕçев ĕçĕ; ◇ лётное поле самолётсем вĕçсе хăпармалли-анмалли çул.
с. литературоведени (илемлĕ литература çинчен вĕрентекен наука).
ж. логопеди (чĕлхе-çăвар калтăкĕсем çинчен тата вĕсене сиплесси çинчен вĕрентекен наука).
с. мальтузианство (ĕççыннисен чухăнлăхĕ халăх йышĕ хăвăрт ӳснинчен килет тесе вĕрентекен реакциллĕ теори).
с. машиноведени (машинăсем çинчен вĕрентекен наука).
ж. метрологи (физика наукин виçесем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. навигаци (1. пăрахутсем, карапсем çӳрени; 2. пăрахутсем, карапсем çӳренĕ вăхăт, сезон; 3. пăрахутсемпе карапсене çӳретме вĕрентекен наука, ăсталăх).
прил. вĕрентӳллĕ, ăс паракан, ăса вĕрентекен, ӳкĕте кĕртекен; назидательный пример вĕрентӳллĕ тĕслĕх.
м. вĕрентӳçĕ, вĕрентекен.
ж. невропатологи (нерв системин чирĕсем çинчен вĕрентекен наука).
ж. нумизматика (авалхи укçасемпе медальсем çинчен вĕрентекен наука).
с. обществоведени (общество çинчен вĕрентекен наука).
м. 1. объездчик; 2. (лошадей) лашана çӳреме вĕрентекен.
ж. 1. оптика (1. физикăн çутă çинчен вĕрентекен пайĕ; 2. собир. оптика хатĕрĕсемпе инструменчĕсем).
ж. ортопеди (медицинам, этем ал-ури е пĕвĕ чирпе пăсăлса кукăрăлнине тӳрлетмелли мелсем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. мед. патологи (организмри чир-чĕр процесĕсем çинчен вĕрентекен наука); патология туберкулёза туберкулёз патологийĕ; 2. перен. патологи, нормăран тухни.
прил.: поваренная соль çимелли тăвар, яшка тăварĕ; поваренная книга апат пĕçерме вĕрентекен кĕнеке.
м. преподаватель, вĕрентекен; преподаватель физики физика преподавателĕ.
ж. мед. психиатри (психика чирĕсене сыватасси çинчен вĕрентекен наука).
ж. радиофизика (физикăн радио çинчен вĕрентекен пайĕ).
м. рационализм (1. филос. мĕнпур япалана тĕпчесе пĕлме пулать текен философи ĕненĕвĕ; 2. филос. пĕлĕвĕн пĕртен-пĕр çăлкуçĕ — ăс-хакăл тесе вĕрентекен философи юхăмĕ; 3. перен. пурнăç çине ăстăнпа пăхни).
м. филос. релятивизм (философири объективлă чăнлăх çук тесе вĕрентекен идеализмла юхăм).
ж. рентгенологи (рентген пайăркисемпе сыватасси çинчен вĕрентекен наука).
ж. селекци (1. ӳсентăрансен сортне, выльăх-чĕрлĕх ăратне лайăхлатни, çĕнĕ сорт е йăх кăларни; 2. çавăн çинчен вĕрентекен наука).
м. 1. филос. скептицизм 1. (объективлă чăнлăха пĕлме çук тесе вĕрентекен идеализмла философи юхăмĕ); 2. (недоверчивое отношение, сомнение) шанманни, иккĕленулĕх, скептицизм.
ж. стереометри (геометрин фигурăсем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. стилистика (1. стильсем çинчен вĕрентекен наука; 2. лит. литература теорийĕн чĕлхери илемлĕх мелĕсем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. стратеги (1. вăрçă ăсталăхĕ; вăрçа вăрçма вĕрентекен наука; 2. перен. обществăпа политика кĕрешĕвне ертсе пыма вĕрентекен наука).
м. субъективизм (1. филос. объективлă чăнлăха хирĕçлекен, тĕнче вăл этем ăстăнĕнче кăна палăрса тăрать тесе вĕрентекен идеализмла юхăм; 2. общество аталанăвĕ объективлă законсенчен мар, субъективлă факторсенчен — уйрăм çынсен ирĕкĕнчен килет тесе вĕрентекен буржуаллă социологи юхăмĕ; 3. субъективлă ансăр курăм, объективлăх çукки).
ж. мед. терапи (медицинăн ăш чирĕсем çинчен вĕрентекен пайĕ; чирсене хирургипе усă курмасăр эмеллени).
ж. термодинамика (физикăн ăшă çинчен вĕрентекен пайĕ).
с. товароведени (тавар çинчен вĕрентекен наука).
ж. токсикологи (медицина наукин наркăмăшсем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. топографи (1. геодезии çĕр питне карттăсемпе плансем çине ӳкерме вĕрентекен пайĕ; 2. пĕр-пĕр çĕршывăн е уйрăм вырăнăн çийĕ).
ж. тригонометри (геометрии виçкетĕслĕхсенчи кĕтессемпе енсен шайлашăвĕ çинчен вĕрентекен пайĕ).
м. кайăкçă, укротитель (тискер кайăксене алла вĕрентекен çын).
м. урбанизм (1. пурнăç аталанăвĕ ялсенче мар, хуласенче çеç малалла каймалла тесе вĕрентекен буржуалла юхăм; 2. лит., иск. пысăк хуласен пурнăçне сăнласа пани).
ж. урологи (шăкпа ар органĕсен чирĕсем çинчен тата вĕсене сиплесси çинчен вĕрентекен наука).
м. 1. (мн. учителя) (преподаватель) учитель, вĕрентекен; учитель чувашского языка чăваш чĕлхи учителĕ; 2. (мн. учители) çулпуç, вĕрентекен.
прил. фабрика-завод ⸗ĕ [⸗и]; школа фабрично-заводского обучения фабрика-завод ĕçне вĕрентекен шкул.
ж. фармакологи (эмелсем çинчен вĕрентекен наука).
ж. фармацевтика (эмелсем хатĕрлесси, вĕсене упрасси тата чирлисене парасси çинчен вĕрентекен дисциплина).
ж. философи (1. çутçанталăк тата этем обществи аталанăвĕн пĕтĕмĕшле законĕсем çинчен вĕрентекен наука) 2. (камăн та пулин вĕрентĕвĕ е тĕп шухăшĕ).
ж. 1. (наука) фортификаци (çапăçу вырăнне çирĕплетесси çинчен вĕрентекен наука); 2. воен. (сооружение) хӳтĕ, сыхланмалли вырăн, тĕреклетнĕ вырăн, укреплени.
ж. фразеологи (1. чĕлхери сăмах çаврăнăшĕсем; 2. чĕлхе наукин сăмах çаврăнăшĕсем çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. хирурги (1. чир-чĕртен те касса сыватни; 2. медицинăн çав майпа сыватмалли çинчен вĕрентекен пайĕ).
м. экономизм (рабочисем хăйсен пурнăçне лайăхлатассишĕн кăна кĕрешмелле тесе вĕрентекен оппортунизмла юхăм).
ж. электромеханика (электротехникăн электромашинăсем тăвасси тата вĕсене ĕçлеттересси çинчен вĕрентекен пайĕ).
ж. электротехника (1. электричествăпа усă курмаллине вĕрентекен наука; 2. техникăн электричествăпа усă курассипе çыхăннă пайĕ).
Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)
педагог, вĕрентӳçĕ, вĕрентекен
Чăвашла-тутарла словарь (1994)
укытучы
Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки
[verenj]
lerni (lernu), studi (studu)
вăл хутла вĕреннĕ — li lernis legi kaj skribi
эп(ĕ) университетра вĕренетĕп — mi studas en la universitato
вĕреннĕ çын — instuita, klera homo
вĕренме кĕр — eniri universitaton, eniri studi
вĕренсе пĕтер — fini studi
вĕренсе тух — finstudi (lernejon, universitaton)
вĕрент — instrui, lernigi
вĕрентекен — instuisto, instruanto
вĕренкĕч (вĕренӳ кĕнеки) — lernolibro
вĕренӳ — lernado, studado
вĕрентӳ — instruado
вĕрентӳллĕ тĕслĕх — instua ekzemplo
халĕ вĕренмелли майсем нумай — nun estas multaj eblecoj studi
[keĵenj]
pli juna
кĕçĕн хĕр — pli juna filino
кĕçĕн ывăл — pli juna filo
кĕçĕн ăслăлăх ĕçтешĕ — malsupera scienca laboranto
кĕçĕн классене вĕрентекен — instruisto en baza lernejo
вăл манран пĕр çул кĕçĕн — li (ŝi) estas pli juna ol mi je unu jaro
Йоханнeс Бeнцингăн (Benzing) нимĕçле-чăвашла словарĕ
vĕrenteken
вĕрентекен
Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ
Хирĕç кай идти / пойти против кого-чего.
— Халăха хирĕç кайма никам та хăяймĕ, — тепĕр шухăш пачĕ Полина. М. Кипек. Эпĕ вĕрентекен чăвашсем хушшинче патшана хирĕç кайма пикенекен çын тупăнасса аса та илмен. Н. Мранькка.
Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ
ç.с. Çĕр ĕçĕпе ял хуçалăх ăсталăхне вĕрентекен ятарлă шкул; агротехника лицейĕ. Агролицей — ялхуçалăх академийĕн шăллĕ. ХС, 1999, 38 /, 3 с. Механизаци шкулĕнчен агролицее çити [Пуçелĕк]. Х-р, 7.10.2000, 1 с.
ç.с. Професси ăсталăхне вĕрентекен ятарлă шкул; училище. Професси вĕрентĕшĕ вырнаçнă çуртра ... Аида йăмăкăм çĕвĕçе вĕреннĕ. А.Т.-Ыхра, 2000, 40 с. Çĕнĕ вĕренӳ çулне вăл [Я.Ухсай] Чĕмпĕрти педагогика вĕрентĕшĕнче пуçланă. В.Станьял, 2001, 22 с.
ч.с. Шкул çулне çитмен ачасене киле пырса вĕрентекен çын. Шупашкар 23-мĕш профтехучилищинче çĕвĕçсене, ... телемастерсене, гувер-нерсене вĕрентеççĕ. Т-ш, 1996, 26 /, 2 с. Çĕмĕрлери педагогика училищинчен вĕренсе тухакансем ... ахаль воспитательсем мар, воспитатель-социолог, ют чĕлхе вĕрентме пултаракан воспитатель тата ... гувернер-воспитатель. ÇХ, 1997, 38 /, 4 с.
ç.с. 1. Халăхсен культурипе историне ăнлантаракан пĕлӳ; ăс-хакăл культури. МВТУ, Физтех пек аслă шкулсенче те гуманитари, искусство кафедрисем уçма пуçларĕç. ТА, 1989, 9 /, 57 с. Гуманитарие аван чухлакан ача... ХС, 1999, 16 /, 2 с. — гуманитари предмечĕсене вĕрентекенсем (КЯ, 24.02.1989, 4 с.); гуманитари ăслăлăхĕсен институчĕ (Х-р, 29.07.1998, 3 с.); гуманитари университечĕ (Х-р, 25.08.1998, 2 с.); гуманитари вĕрентĕвĕ, гуманитари пĕлĕвĕ (ХШ, 1999, 2 /, 55—56 с.); гуманитари класĕ (ÇХ, 1999, 12 /, 12 с.); гуманитари факультечĕсем (ХШ, 1999, 4—5 /, 120 с.); гуманитари дисциплинисем (Я-в, 2000, 5 /, 54 с.). 2. Çынлăх, чунлăх, ыркăмăллăх (туп.). Унта [конгреса] хутшăннисем çарпа политика, экономикăпа гуманитари ыйтăвĕсене сӳтсе явнă. Х-р, 10.09.1992, 2 с. Кунта кăшт леш... гуманитари пулăшăвĕ текеннине параймĕç-ши. Я-в, 1995, 10 /, 110 с. Гуманитари пулăшăвĕпе Чечен çĕрне çитсен пирĕн машина патне пĕр салтак чупса килчĕ. ÇХ, 1998, 45 /, 5 с. 3. Халăхсен историйĕпе культурине (чĕлхине, сăмахлăхне, философине т.ыт.) тĕпчекен-вĕренекен çын. Ăна сутса пуйăпăр, вара гуманитарисене словарь çырса кăларма укçа хывăпăр. Х-р, 30.04.1992, 3 с. Манăн вăтам тата аслă шкулта вĕрентекен гуманитарисене ăнланмалла сăмахсар курас килет. Х-р, 16.05.2002, 3 с.
ç.с. ЭВМпа т.ыт. майсемпе усă курса ăслăх информацине пухмалли, упрамалли тата сармалли мелсене тĕпчекен ăслăлăх. Информатика хальхи вăхăтра кирек мĕнле наукăран та чылай хăвăртрах аталанса пырать. ТА, 1989, 9 /, 59 с. Лицейре эсĕ информатикăпа интересленетĕн. Т-ш, 1998, 12 /, 4 с. Вăл Чăваш патшалăх университетĕнчи радио-электроникăпа информатика факультетĕнче вĕренет. Ч-х, 1999, 14 /, 7 с. — информатика курсĕ (ТА, 1989, 9 /, 59 с.); информа-тика предмечĕ (ÇХ, 27.02.1998, 1 с.); информатика урокĕ (Т-ш, 1998, 12 /, 4 с.); информатика кабинечĕ (Х-р, 10.10.1998, 6 с.); информатикăпа вĕрентекен (ТА, 1989, 9 /, 59 с.); информати-ка учительници (ÇХ, 2001, 14 /, 4 с.); информатика культури (Х-р, 4.09.1996, 4 с.); информатикăпа шутлав техники (Х-р, 25.08.1998, 2 с.).
ç.п. е КУÇĂН МАР, ç.я. Тапхăрăн вĕренме çӳремелли; заочно, кĕретсĕр (туп.). — куçăн мар мелпе вĕрен (ÇХ, 24.04.1998, 6 с.); куçăн мар майпа вĕрен (Х-р, 30.05.1998, 4 с.); куçăмсăр вĕрен (Т-ш, 12.06.1991, 6 с.; ПЧЕ, 2001, 4 /, 3 с.); — куçăн мар уйрăм (ÇХ, 15.05.1998, 7 с.; АМХ, 2000, 8—10 /, 4 с.; Х-р, 20.10.2000, 4 с.); куçăн мар шкул, куçăмсăр вĕрентекен шкул (Т-ш, 12.06.1991, 6 с.); куçăмсăр шкул (Т-ш, 19.03.1998, 3 с.; Т-ш, 1999, 13 /, 3 с.).
ç.с. Меслетлĕх ăстаçи; методист, ăслайçă. Ăна [курса] ... чăваш шкулĕсен кураторĕ В.Егоров меслетçĕ ертсе пынă. Х-р, 23.02.1994, 2 с. Вăл питĕ пултаруллă тĕпчевçĕ тата меслетçĕ пулнине çирĕплетсе пачĕ. Х-р, 24.01.1998, 5 с. — вĕрентекен меслетçĕ (ЧТ, 28.02.1998, 3 с.).
ç.с. Этеплĕ (туп.) пулма вĕрентекен, тăн паракан çын; воспитатель, наставник. Ача-пăчана чăвашлах вĕрентсе ăс паракан учительсемпе ăспаруçăсем. М.Волков //ЧЕ, 1998, 27 /, 5 с.
Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ
никама пăхăнмасăр пурăнмалли йĕрке çинчен вĕрентекен çын. Вĕсем (революционерсем. – Э.Ф.) хăйсене кирлĕ паллă туса хунă ĕçĕсем тăрăх социал-революционерсемпе социал-демократсен çумне хутшăнаççĕ; çавăнпа вĕсем никама пăхăнмасăр пурăнмалли йĕрке çинчен вĕрентекен çынсене (анархистсене) пит çывăх тăраççĕ [Высочайшие 1906:77].
юлан утпа çӳреме вĕрентекен. Унтан пире пăхса çӳрекен берейтора (юлан утпа çӳреме вĕрентекене) чĕнсе илсе каларĕ: ак çак ачасене лашасем парăр, вĕсем те юлан утпа çӳреме вĕренесшĕн терĕ [Третья 1911:26].
турă çинчен вĕрентекен. Святой аттесем нуммай. Вĕсем хушшинче пит мухтавлă пулнисем: аслă Василий, Григорий богослов (турă çинчен вĕрентекен), ылттăн чĕлхеллĕ тиекен Иоанн, хăватсем кăтартакан Николай [Евангелие 1879:129].
1. авал хĕвел анăç енчи патшалăхсенче пулнă Христос тĕнне хăйсем пек мар вĕрентекен çынсене пит хытă асаплантарнă çын. 2. çынна тĕрĕс мар пек шухăшĕшĕн асаплантаракан çын. Инквизитор авал хĕвел анĕç енчи патшалăхсенче пулнă. Вĕсем Христос тĕнне хăйсем пек мар вĕрентекен çынсене пит хытă асаплантарнă. Аслă инквизитор тесе çак асапа кăларакан çынна каланă. Халĕ инквизитор тесе çынна тĕрĕс мар пек шухăшĕшĕн асаплантаракан çынсене калаççĕ [Хыпар 1907, № 9:66].
юлан утпа çӳреме вĕрентекен хуралтă. Пĕрре атте каларĕ: аслă ачасене юлан утпа çӳреме вĕрентес, вĕсене манежа (юлан утпа çӳреме вĕрентекен хуралта) ярас терĕ [Третья 1911:25−26].
хисеплеме-шутлама вĕрентекен наука. Университетсемсĕр, ытти пысăк школасемсĕр пуçне вĕсен ялсенче те аслă школасем пур; вăл школасенче вулама-çырма анчах мар, хисеплеме-шутлама (математика тиекен наука) <…> вĕрентеççĕ [Хыпар 1906, № 10:151].
аслă шкулти учитель; университетри вĕрентекен. Унтан вăл пĕр Стоу ятлă профессора (аслă шкулти учителе) качча кайнă [Молянов 1988:76]; Çĕнĕ законсемшĕн пуринчен ытла çамрăксем, студентсем, хресченсенчен тухнă нумай вĕреннĕ çынсем, нумайĕшĕ студентсене вĕрентекен учительсем (профессорсем) те тăрăшаççĕ [Хыпар 1906, № 39:603]; Остав теекен хулара университетри профессор (вĕрентекен) Фильд пралук янрани çинчен нумай пулмасть питĕ аван каласа панă [Çулталăк 1914:14].
вĕрентекен. Нафанаил каланă ăна: Вĕрентекен! (Равви) Эсĕ Турă Ывăлĕ, Эсĕ Израил патши тенĕ [Евангелие 1880:49]; Вĕсем каланă Ăна: Равви! (Вĕрентекен!) Эсĕ ăçта пурăнатăн? тенĕ [Евангелие 1880:38].
вĕрентекен. Кĕр кунне ачасене вĕрентме пуçлас вăхăт çитсен вĕрентекен (учитель) ачасене школа илсе пыма хыпар тăвать [О грамотности 1897:3]; Вĕрентекене (учителе) кĕрес теекенĕн экзамен пама мĕн пĕлмелле [Çулталăк 1913:12].
(хальхилле философи) ăсласа шухăшмлама пĕлӳ. Эй тăвансем, астăвăр, сире кам та пулин философияпа (ăсласа шухăшлама пĕлӳпе), çук япалапа илĕртсе этемрен этем вĕреннĕ ĕçпе, ку тĕнче вăй-хăвачĕсемпе, Христосран маррисемпе улталаса хăй енне ан çавăртăр <…> [Послания 1903:166]; <…> Константинопольре çав вăхăтра ăста калаçма вĕрентекенсемпе ăслăлăха юратма (философияна) вĕрентекен чи чаплă çынсем пурăннă <…> [Избранные (январь) 1904:4].
ачасен Раштаври праçникĕ. Клевинский ялĕнче вĕрентекен хĕрарăм пĕрре Раштавра ёлка (ачасен праçникĕ) турĕ [Селивановский 1910:24].
пĕлĕмлĕх. Мĕн кĕçĕнтен патшалăха усăлă çынсем пулса ӳсме ăсталăхсене (пĕлĕмлĕхсене) вĕрентнĕ чухне ыттинчен ытла Турă законне вĕрентме кирлине, Турра хытă ĕненме кирлине Иоанн атте вĕрентекен учительсене темиçе хутчен каласа панă [Отец 1904:11].
Çавăн пекех пăхăр:
вĕренсе хур вĕрент вĕрентĕк вĕрентĕш « вĕрентекен » вĕренткеле вĕрентсе çитер вĕрентсе кăлар вĕрентсе пар вĕренттервĕрентекен
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
Хыпарсем
2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.
2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.
2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.
2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.
2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.
2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.
2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.
2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.
Пӳлĕм
Сайт пирки
Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.
Счетчики
Пулăшу
Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.
RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.
Куçармалли счётсем:
Yoomoney: 41001106956150
